ks Nguyễn Ngọc Bảo

Theo CTMM

I- Định nghĩa tài sản phi pháp (TSPP)

• Tài sản phi pháp là tài sản có được từ các hành vi phạm tội như tham nhũng, rửa tiền, lừa đảo chiếm đoạt, hoặc các hình thức chiếm đoạt trái phép khác. Nguồn gốc của tài sản này không rõ ràng hoặc không đến từ lợi tức hợp pháp (xin xem V. đạo luật Rognoni-La Torre).

Bao gồm: chứng khoán, cổ phiếu, tiền mặt, giấy tờ có giá trị, bất động sản, động sản… là kết quả trực tiếp/gián tiếp từ hành vi phạm tội hoặc từ việc sử dụng, đổi chác tài sản có nguồn gốc phạm tội.

II- Những trường hợp đã xảy ra về thu hồi tài sản phi pháp

1. Obiang (Guinea Euqatorial)
   • Teodorin Obiang, Phó Tổng thống, bị kết án rửa tiền liên quan tới biển thủ quỹ quốc gia ở Pháp (2017, phúc thẩm 2020). Bị tịch thu tài sản tại Pháp, Hòa Lan, Thụy Sĩ lên tới hơn 150 triệu Euro; bị phạt 3 năm tù treo và bồi thường 30 triệu Euro. Các tài sản như lâu đài Paris tại Avenue Foch (150 triệu euros), 11 siêu xe (Ferrari, Maserati, Bentley, Roll-Royce,…), biệt thự, … đều bị tịch thu. Đặc điểm : bị cáo bị truy tố, vẫn đang tại chức và được hưởng quyền đặc miễn ngoại giao với tư cách Phó Thổng Thống, Không có miễn tố đối với các vụ thu hồi TSPP.
2. Ferdinand Marcos (Philippines)
   • Gia đình Marcos tích lũy khối tài sản phi pháp ước lượng khoảng 10 tỷ USD, tẩu tán các ngân hàng nước ngoài (Thụy Sĩ) và bất động sản tại Mỹ. Đã có nhiều nỗ lực quốc tế nhằm thu hồi tài sản về cho Philippines qua PCGG (Presidential Commission On Good Gouvernement). Trong vòng 27 năm qua (1986-2023), tổng số TSPP thu hồi về được hơn 5 tỷ USD. Đặc điểm : chủ nhân TSPP đã mất, nhưng việc thu hồi vẫn diễn ra, không có thời hạn hồi tố. Thụy Sĩ đã chủ động hoàn lại 1,7 tỷ USD cho chính phủ Phi.
   • 
3. Muammar Kadahfi (Libya)
   • Các tài sản ước lượng khoảng 100 tỷ USD của Kadahfi cùng gia đình được phát hiện và phong tỏa nhiều nơi (Anh, Thụy Sĩ, Ý, Hoa Kỳ) sau khi chế độ này sụp đổ. Hoa Kỳ đã niêm phong khoảng 37 tỷ USD tẩu tán tại Hoa Kỳ dưới thời Tổng Thống Obama, tại Liên Âu, Pháp, Ý, Anh và Đức đã niêm phong khoảng 30 tỷ TSPP của gia đình Kadahfi. Đặc điểm : đây là vụ niêm phong TSPP nhanh nhất khiến cho các thành phần được Kadahfi bí mật giao cho trách nhiệm quản trị số tài sản này đã không kịp phản ứng.
4. Sani Abacha (Nigeria)
   • Gia đình Abacha bòn rút 3–5 tỷ USD từ ngân khố Nigeria, gửi vào các ngân hàng ở Thụy Sĩ, Luxembourg, Đảo Jersey… Nhiều nước đã hợp tác trả lại một phần lớn khối tài sản phi pháp này cho Nigeria. Số tiền thu hồi lên đến khoảng 3,6 tỷ USD từ 1998 đến 2022. Đặc điểm : chủ nhân đã mất, TSPP đã được chuyển xuống hàng con cháu, những vẫn bị niêm phong, tịch thu và trả về cho chính phủ Niger.

III. Nguyên tắc thu hồi tài sản phi pháp: Non Conviction Based (NCB)/Absence de Condamnations Pénales (ACP)

• Non-Conviction Based Asset Forfeiture (NCB): Tài sản nghi có nguồn gốc phạm tội có thể bị thu hồi mà không cần bản án hình sự kết luận có tội.
  • Thích hợp khi không thể kết án do nghi can trốn chạy, chết, hưởng miễn trừ hoặc không thể xác định tội phạm nhưng phát hiện tài sản.
  • TSPP bị niêm phong, tịch thu trước, sẽ được trả lại sau, nếu chủ nhân chứng minh được là đến từ lợi tức hợp pháp.
  • Tiêu chuẩn chứng cứ nhẹ hơn so với vụ án hình sự (“chứng cứ ưu thế” (reasonable evidence) thay vì “chắc chắn không còn nghi ngờ hợp lý”).
  • Được các quốc gia áp dụng nhằm phục hồi tài sản thất thoát dù tội phạm không bị kết án.

IV- Công ước quốc tế cho phép niêm phong và tịch thu tài sản phi pháp

• Công ước Liên hợp quốc về chống Tham nhũng (UNCAC):
  • Điều 54, 55: Khuyến nghị và quy định các quốc gia thành viên cho phép lệnh tịch thu/phong tỏa tài sản phạm pháp mà không phụ thuộc việc kết án hình sự và phải công nhận lệnh của quốc gia khác.
  • Hợp tác quốc tế về tương trợ tư pháp (MLA Mutual Legal Assistance) liên quan đến thu hồi tài sản; ra lệnh phong tỏa, tạm giữ tài sản theo yêu cầu từ tòa án nước ngoài.
• EU AML Directives (chỉ thị chống rửa tiền của Liên Âu):Các chỉ thị AMLD 4, 5, 6 yêu cầu xác minh chủ sở hữu thực sự của mọi tài khoản/công ty, mở sổ đăng ký tập trung, hạn chế thanh toán tiền mặt, mở rộng quy định với tài sản ảo, bất động sản, sàn thương mại điện tử, ngân hàng, và đặc biệt các quỹ tín thác (trust). Các FIU (Financial Intelligence Unit) quốc gia phối hợp chặt, tăng trừng phạt tài chính với tổ chức/tài khoản mờ ám
• Các đạo luật này đều dựa trên nền tảng của đạo luật Rognoni- La Torre chống Mafia năm 1982

V- Đạo Luật Rogoni-La Torre

Đạo luật chủ chốt cho phép tịch thu tài sản phi pháp của Mafia tại Ý là Luật Rognoni-La Torre (Luật số 646/1982), được Quốc hội Ý thông qua năm 1982. Luật này đã bổ sung điều 416 bis vào Bộ luật Hình sự Ý — lần đầu tiên đặt định nghĩa và chế tài riêng cho tội phạm tổ chức kiểu mafia và đi kèm cơ chế phong tỏa, tịch thu tài sản có nguồn gốc bất hợp pháp.

Những điểm chính của luật:

• Điều 416 bis Bộ luật Hình sự Ý:
  • Xác định rõ tổ chức mafia là gì, hình phạt cho thành viên và lãnh đạo tổ chức này;
  • Cho phép tịch thu vĩnh viễnmọi tài sản vật chất và quyền lợi có được (một cách trực tiếp hoặc gián tiếp) từ hành vi phạm tội hoặc dùng để phạm tội, kể cả khi tài sản đã được chuyển nhượng, che giấu dưới danh nghĩa của người khác;
  • Phong tỏa/tạm giữ tài sản trong quá trình điều tra, hạn chế dịch chuyển, chuyển nhượng tài sản bị nghi ngờ.
• Luật năm 1992, số 356, và các luật sửa đổi, bổ sung tiếp theo:
  • Cho phép nhanh chóng phong tỏa, tịch thu các tài sản thuộc sở hữu hoặc do kiểm soát của cá nhân bị quy buộc mafia, kể cả khi chưa có bản án hình sự cuối cùng, nếu người bị cáo buộc không thể chứng minh tính hợp pháp của nguồn gốc tài sản;
  • Tội phạm bị kết án hoặc bị áp dụng các biện pháp phòng ngừa đều bị tước bỏ quyền kiểm soát các tài sản này.
• Các nguyên tắc pháp lý nền tảng:
  • Nguyên tắc phòng ngừa: Cho phép áp dụng các biện pháp tịch thu, sung công tài sản của đối tượng mafia không cần phải đợi có bản án hình sự cuối cùng, nếu có đủ cơ sở có tài sản là thu lợi từ tội phạm hoặc dùng cho mục đích phạm tội;
  • Trách nhiệm chứng minh thuộc về chủ sở hữu tài sản: Người bị tình nghi/bị cáo buộc phải chứng minh nguồn gốc hợp pháp của mọi tài sản bị kê biên hoặc tịch thu;
  • Phong tỏa trên diện rộng: Không chỉ tài sản trực tiếp sở hữu mà cả các tài sản đứng tên người khác nếu có bằng chứng kiểm soát, thụ hưởng thực tế.

Luật Rognoni-La Torre và các bổ sung sau này đã hình thành một nền tảng pháp lý rất hiệu quả, cho phép Ý không chỉ trừng phạt cá nhân phạm tội mà còn làm tê liệt nguồn tài chính, ảnh hưởng kinh tế xã hội của các tổ chức mafia—được coi là mô hình mẫu trên thế giới nhằm chống lại tội phạm có tổ chức và việc thu hồi TSPP.

Phần 2 : Các cơ quan điều tra với thẩm quyền rộng lớn, các hình thức rửa tiền chính, đặc điểm của qũy tín thác (trust)