Ts. Nguyễn Đình Thắng

Theo Machsong

Ngày 15 tháng 6 BPSOS phát đi lời kêu gọi người Việt hải ngoại cưu mang khoảng 2 nghìn đồng bào tị nạn ở Thái Lan đang lâm hoạn nạn và lập nhóm bảo trợ để các trẻ em tị nạn được đến trường. Từ đó, tôi đã đến một số nơi ở Canada và Âu Châu, và trang Mạch Sống của BPSOS đã đăng tải nhiều bài giải thích về hoạn nạn này cũng như trình bày một số trường hợp tị nạn tiêu biểu để người ở hải ngoại thấu hiểu và cảm thông. Một số người tị nạn ở Thái Lan vừa đến tự do cũng cùng lên tiếng cho đồng bào còn kẹt lại.

Nơi đâu tôi đến nói chuyện, đồng hương đều tỏ ra thương cảm và hưởng ứng lời kêu gọi. Nhiều người, sau khi đọc các bài viết trên Mạch Sống, tự nguyện đóng góp để giúp đỡ một số trẻ em thuộc các gia đình trong cảnh ngặt nghèo. Tôi sẽ tiếp tục đến nhiều nơi, đi nhiều nước. Trang Mạch Sống sẽ tiếp tục loạt bài về tình cảnh người tị nạn ở Thái Lan.

Trong loạt bài kế đến, tôi biên lại nội dung trình bày tại các buổi tiếp xúc trực tiếp với đồng hương, để đưa thông tin đi xa hơn, rộng hơn qua trang Mạch Sống.

Số người Việt tị nạn ở Thái Lan

Hiện có khoảng 2 nghìn đồng bào tị nạn ở Thái Lan, với tỉ lệ 40% là người Thượng, 30% người Hmong, 15% người Khmer Krom và 15% người Kinh. Các con số này là ước đoán dựa trên số hồ sơ mà chúng tôi đang lưu giữ từ năm 2016 đến giờ.

Số hồ sơ này bao gồm tổng cộng khoảng 3 nghìn đồng bào, trong đó khoảng 1890 người được Cao Uỷ Tị Nạn LHQ cấp quy chế tị nạn với khoảng hơn 600 người đã tái định cư ở một quốc gia đệ tam, phần lớn đến Hoa Kỳ, kế đến là Canada, rồi Úc và một số nhỏ đến New Zealand, Đức, v.v. Chúng tôi không có thông tin của khoảng 400 người – họ có thể đã tái định cư mà không thông báo, hoặc đã hồi hương, hoặc đã di chuyển đến nơi khác trên đất Thái hoặc sang Campuchia vì sinh kế và mất liên lạc.

Trong số đồng bào khoảng 2 nghìn người vẫn còn ở Thái Lan mà chúng tôi có thông tin, khoảng phân nửa có quy chế tị nạn. Phân nửa còn lại hoặc đang trong tiến trình được cứu xét tư cách tị nạn bởi CUTN/LHQ  hoặc đã bị từ chối tư cách tị nạn và đóng hồ sơ.

Ghi chú: BPSOS đã hoạt động bảo vệ đồng bào tị nạn ở Thái Lan từ năm 2008. Đến năm 2015, chúng tôi đã can thiệp tư cách tị nạn cho khoảng 2 nghìn đồng bào, trong đó khoảng 1500 người được CUTN/LHQ công nhận tư cách tị nạn, và trong số đó khoảng 800 đồng bào đã tái định cư ở một quốc gia đệ tam. Các hồ sơ còn lại ở Thái Lan vào cuối năm 2015 được dồn chung vào số hồ sơ của khoảng 3 nghìn đồng bào kể trên. 

Nguồn trợ giúp và sự bảo vệ bị thu hẹp

Những người đã có quy chế tị nạn hoặc đang chờ quyết định của CUTN/LHQ thì được cơ quan LHQ này bảo vệ khi bị cảnh sát bắt. Những ai có tư cách tị nạn thì có cơ hội được CUTN/LHQ giới thiệu tái định cư theo một số tiêu chuẩn ưu tiên mà trong những năm gần đây bất lợi cho người Việt tị nạn và cần phải thay đổi. Điểm này sẽ được trình bày trong một bài khác. Đầu tháng 7, do bị Hoa Kỳ cắt viện trợ nặng nề, CUTN/LHQ đã phải cắt 40% nhân viên. Về bảo vệ, CUTN/LHQ chỉ còn năng lực để can thiệp mỗi tháng cho không hơn 40 người bị cảnh sát bắt. Về cứu xét tư cách tị nạn, năng lực của CUTN/LHQ chỉ có thể cứu xét khoảng 1/5 số hồ sơ ghi danh.

CUTN/LHQ cũng tài trợ một số tổ chức nhân đạo để trợ giúp những gia đình có quy chế hoặc đang chờ cứu xét quy chế tị nạn và trong hoàn cảnh ngặt nghèo, về các lĩnh vực như thực phẩm, y tế, tiền thuê nhà, hoặc chi phí học vấn cho trẻ em đến trường. CUTN/LHQ đã cắt gần hết các khoản tài trợ nay. Phần lớn các tổ chức nhận tài trợ phải đóng cửa hoặc cắt giảm dịch vụ xuống mức tối thiểu.

Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ cấp ngân khoản trực tiếp cho 2 tổ chức tư nhân. Tổ chức thứ nhất, chuyên giúp lập hồ sơ xin quy chế tị nạn với CUTN/LHQ, đã ngưng dịch vụ này và chỉ còn can thiệp xin tại ngoại cho người bị giam ở Trung Tâm Giam Giữ của Sở Di Trú (Immigration Detention Center, IDC) Thái Lan. Tổ chức thứ hai quản lý Trung Tâm Trợ Giúp Tị Nạn (Refugee Support Center, RSC), qua đó chuẩn bị người tị nạn trong tiến trình được cứu xét tái định cư Hoa Kỳ; tổ chức này phải thu hẹp hoạt động và cắt giảm nhân sự vì thiếu hụt ngân sách.

Hoa Kỳ đình chỉ tiếp nhận người tị nạn

Hoa Kỳ không chỉ cắt viện trợ mà còn đình chỉ việc tiếp nhận người tị nạn một cách vô hạn định. Điều này làm nghiêm trọng hơn tình trạng thiếu hụt ngân sách vì nguồn lực nhân sự và dịch vụ còn lại phải trải mỏng trên số người tị nạn tăng nhanh khi người đến thì vẫn đến trong khi người đi định cư giảm mạnh.

Thái Lan là trợ cụ đàn áp xuyên quốc gia

Chính phủ Thái Lan đã hợp tác với hoặc dung dưỡng cho các vụ bắt cóc người tị nạn được nhà nước Việt Nam thực hiện ngay trên đất Thái. Không những thế, gần đây chính phủ Thái Lan đáp ứng yêu cầu dẫn độ của Việt Nam để bỏ tù Ông Y Quynh Bdap, người đồng sáng lập tổ chức nhân quyền Hội Người Thượng Vì Công Lý (Montagnards Stand for Justice, MSFJ) và đã được CUTN/LHQ công nhận tư cách tị nạn. Nói cách khác, chính phủ Thái Lan trở thành công cụ đàn áp xuyên quốc gia cho Việt Nam.

Không những thế, cảnh sát di trú Thái Lan hiện không cho một số người Việt bị giam trong IDC được nộp đơn tại ngoại, theo yêu cầu của Việt Nam.

Người tị nạn thiếu năng lực đối phó

Trước tình huống ngày càng khó khăn và nguy hiểm này, đồng bào tị nạn gần như hoàn toàn bó tay do thiếu khả năng đối phó.

Không như trước đây khi còn trại tị nạn, người tị nạn sống tập trung dưới sự bảo vệ của LHQ. Họ tổ chức thành đoàn thể để tương thân tương trợ và liên lạc với tập thể người Việt hải ngoại cũng như tiếp nhận sự trợ giúp của quốc tế. Sau khi Thái Lan đóng cửa trại Sikiew năm 1996, người Việt đến Thái Lan xin lánh nạn hoàn toàn phải tự mình bươn chải, sống rải rác lẫn với người dân Thái trong các khu xóm nghèo ven đô. Bị xem là cư trú bất hơp pháp, họ nơm nớp lo bị cảnh sát bắt và giam bất cứ lúc nào. Vì lý do an toàn và cũng vì cơ hội sinh kế hạn hẹp, họ không thể sống thành cộng đồng tập trung mà rải ra khoảng chục hoặc vài chục gia đình trong một khu xóm. Sự tương trợ, nếu có, mang tích cách tùy tiện và ngẫu nhiên.

Nói tóm lại, khi yếu tố hiểm nguy tăng vì nhà nước Việt Nam leo thang áp lực chính phủ Thái Lan đàn áp xuyên quốc gia người tị nạn, yếu tố bảo vệ và cơ hội thoát nạn lại giảm vì ngân sách bị cắt và triển vọng tái định cư trở thành mong manh. Chủ lực của chính người tị nạn lại yếu kém, không đủ để đối phó tình huống.  

Sách lược đối phó tổng quát

Để giúp đồng bào đối phó tình huống ngày càng ngặt nghèo, BPSOS đã và đang thực hiện một số biện pháp đoản kỳ, trung kỳ và trường kỳ.

Các biện pháp cấp thời, có mục đích giảm bớt phần nào hậu quả của sự cắt giảm dịch vụ và sự gia tăng bắt bớ của cảnh sát Thái Lan, gồm có:

• Vận động người Việt hải ngoại chia nhau cưu mang các gia đình đồng bào tị nạn theo công thức bảo trợ tài chính và đỡ đầu tinh thần, để họ không gục ngã trong khi chờ giải pháp dài lâu hơn. Chúng tôi ưu tiên việc bảo trợ cho trẻ em tị nạn đến trường.
• Vận động một số tổ chức nhân đạo, hội thánh, nhà thờ ở các quốc gia dân chủ như Hoa Kỳ, Canada, Đức, Pháp, Úc… và ở ngay Thái Lan hỗ trợ cho một số gia đình tị nạn thuộc thành phần đáng quan tâm đối với họ. Chẳng hạn một hội thánh Tin Lành người Mỹ nhận hỗ trợ một số người Thượng theo đạo Tin Lành đang tị nạn ở Thái Lan.
• Tổ chức các gia đình tị nạn trong cùng khu xóm thành các “cụm” có khả năng tương trợ; đào tạo một ít nhân sự lõi cho mỗi cụm gia đình để tiếp cận các nhà hảo tâm và tổ chức bảo trợ.
• Can thiệp bảo lãnh tại ngoại số đồng bào khi bị cảnh sát Thái bắt hoặc đang bị giam tại IDC; ngăn chặn nguy cơ dẫn độ đối với số cá nhân trong tầm ngắm của nhà nước Việt Nam.

Các biện pháp trung hạn gồm có:

• Đưa Thái Lan vào tầm ngắm của quốc tế vì vai trò trợ cụ đàn áp xuyên quốc gia cho nhà nước Việt Nam nhắm vào người tị nạn, và vì các vi phạm nhân quyền nghiêm trọng ở IDC.
• Tăng triển vọng được CUTN/LHQ cứu xét tư cách tị nạn và cơ hội tái định cư cho một số đồng bào đủ tiêu chuẩn: (a) can thiệp tiến trình xin tị nạn; (b) tăng khả năng Anh văn; (c) bổ sung hồ sơ CUTN/LHQ với bản tiểu sử học vấn và hoạt động.

Các giải pháp dài hạn gồm có:

• Vận động Hành Pháp Hoa Kỳ mở lại chương trình tái định cư tị nạn, ưu tiên cho các thành phần bị đàn áp vì lý do tư tưởng, lương tâm và tôn giáo.
• Vận động Quốc Hội và Hành Pháp Hoa Kỳ không cắt giảm thêm đỉnh số tái định cư tị nạn.
• Khai thác các cơ hội tái định cư theo diện tị nạn hoặc di dân ở nhiều quốc gia, như Canada, Úc, Đức, v.v.

Hoạn nạn mà đồng bào tị nạn ở Thái Lan đang đối mặt là một vấn nạn lớn, có ảnh hưởng tức thì và di luỵ dài lâu, muốn đối phó thì phải có sách lược lớn chứ không thể hành động tuỳ tiện, rời rạc. Các biện pháp liệt kê ở trên là khung sườn tổng thể của một sách lược lớn. Qua đó, chính đồng bào tị nạn với sự trợ giúp của người Việt ở hải ngoại, mỗi người một tay góp phần nhỏ của mình, mà cùng nhau xoay chuyển được tình thế vô vàn khó khăn hiện nay.

Các nỗ lực và hoạt động của BPSOS trong thời gian qua và sắp đến đều là thực hiện sách lược lớn ấy.  

Bài sau: Vì sao người Việt tiếp tục ra đi xin tị nạn?

Bài liên quan:

Đồng bào tị nạn đang nguy kịch, cần chúng ta cưu mang

Vận động bảo trợ cho trẻ em tị nạn đến trường: thông tin cập nhật