Theo Machsong

Vì bị Hoa Kỳ cắt giảm viện trợ, Cao Uỷ Tị Nạn LHQ cho biết sẽ cắt giảm đáng kể về nhân sự và các chương trình bảo vệ và trợ giúp người tị nạn ở Thái Lan, một số bắt đầu 1 tháng 6 và một số bắt đầu 1 tháng 7 tới đây. Trong khi đó, nhu cầu được bảo vệ và trợ giúp của đồng bào tị nạn lại đang tăng.

Các chương trình của CUTN/LHQ bị cắt giảm

CUTN/LHQ sẽ cắt 40% số 120 nhân viên hiện nay, ảnh hưởng mọi hoạt động.

Bảo vệ: Bao gồm các cán sự chuyên can thiệp với cảnh sát Thái Lan khi người tị nạn bị bắt. Bộ phận này bị giảm mạnh, sẽ chỉ còn 2 cán sự chỉ đủ sức can thiệp tổng cộng cho 40 trường hợp mỗi tháng. Đây là con số hết sức nhỏ nhoi so với tổng số khoảng 10 nghìn người xin tị nạn hoặc đã có quy chế tị nạn hiện nay, trong đó có khoảng 2 nghìn người Việt. Trong 3 tháng qua, riêng người Việt đã là 84 trường hợp cần can thiệp.

Ghi danh tị nạn: Bộ phận này chuyên trách ghi danh những người mới đến Thái Lan xin tị nạn, sơ vấn và cấp thẻ CUTN/LHQ tạm thời trong khi đang được cứu xét tư cách tị nạn. Trong năm 2024, bộ phận này giải quyết được 1200 trong số 2000 hồ sơ mới. Do bị cắt nhân sự, bộ phận này sẽ chỉ có thể cứu xét 840 hồ sơ một năm trong khi số lượng hồ sơ mới được CUTN/LHQ ước tính sẽ lả 2600 trong năm 2025. Nghĩa là khả năng giải quyết giảm từ 60% số hồ sơ mới xuống chỉ còn 32%; dòng chờ để được mở hồ sơ hiện là khoảng 6 tháng sẽ tăng lên 12 tháng. Có thể nhiều người sẽ không được ghi danh vì CUTN/LHQ thay đổi quy trình: sơ vấn trước để lọc ra và chỉ ghi danh những ai có lời khai hợp lý và khả tín. Nghĩa là có nhiều người có thể sẽ không được CUTN/LHQ cấp thẻ tạm thời.  

Cứu xét tư cách tị nạn: Bộ phận này mở hồ sơ phỏng vấn và quyết định tư cách tị nạn của hồ sơ. Họ sẽ chỉ đủ năng lực giải quyết 400 hồ sơ mỗi năm, so với 700 hồ sơ trước đây. So với số 2.600 hồ sơ mới dự kiến cho năm 2025, con số 400 chỉ tương đương 15%. CUTN/LHQ sẽ ưu tiên hồ sơ nào mà tư cách tị nạn có triển vọng đem lại phúc lợi đáng kể cho đương sự. Chẳng hạn, ai có triển vọng tái định cư cao sẽ được cứu xét ưu tiên.  

Các tổ chức tư nhân cũng cắt giảm dịch vụ

Không chỉ CUTN/LHQ bị giảm ngân sách mà hầu hết các tổ chức phi chính phủ giúp đỡ người tị nạn ở Thái Lan cũng bị chính phủ Hoa Kỳ cắt giảm viện trợ. Các tổ chức này đã và sẽ tiếp tục cắt giảm nhân sự và dịch vụ vì tiêu hao quỹ dự phòng.

Bangkok Refugee Center (BRC): Được tài trợ bởi CUTN/LHQ, tổ chức này cung cấp nhiều sự trợ giúp quan trọng cho người tị nạn về thực phẩm, y tế, giáo dục. Những ai có thẻ tạm của CUTN/LHQ đều có thể nhận sự giúp đỡ của BRC; ai được công nhận tư cách tị nạn thì được giúp nhiều hơn. Tuy nhiên, các chương trình trợ giúp này sẽ bị cắt hoặc giảm bắt đầu 1 tháng 7.

Cụ thể, sự trợ giúp về y tế sẽ bị cắt xuống chỉ còn 20 trường hợp đặc biệt nguy nan mỗi tháng. Khoản hỗ trợ viện phí cho người phải nằm bệnh viện và chi phí khám và chữa bệnh tâm thần bị cắt hoàn toàn kể từ tháng 5.

Tiền trợ giúp học sinh tị nạn để mua sách, vận chuyển, mua đồng phục, v.v. bị cắt. Số nhà trường mà BRC hợp tác và hỗ trợ để thu nhận học sinh tị nạn giảm từ 100 xuống còn 30. Trường của dòng nữ tu Chúa Chiên Lành (Good Shepherd), nơi nhận rất nhiều trẻ em tị nạn, bị cắt.

Khoản trợ giúp tiền mặt hàng tháng cho người tị nạn không khả năng mưu sinh vì già, khuyết tật hoặc yếu bệnh sẽ bị cắt bắt đầu 1 tháng 7.

Tzu Chi Foundation: Đây là tổ chức từ thiện của Đài Loan chuyên cung cấp các dịch vụ sức khỏe và y tế. Họ đã giảm số lượt được giới thiệu đi bệnh viện và trang trải viện phí.

Jesuit Refugee Service (JRS): Tổ chức này của các Linh Mục Dòng Tên phục vụ người tị nạn lâu năm ở Thái Lan. Họ đã đình chỉ mọi chương trình giúp người tị nạn ngoại trừ chương trình giáo dục.

Asylum Access Thailand (AAT): Đây là tổ chức chuyên trợ giúp pháp lý có trụ sở chính ở Hoa Kỳ. Tổ chức này đã ngưng trợ giúp lập hồ sơ xin tị nạn với CUTN/LHQ, nhưng vẫn giúp lập hồ sơ với Cơ Chế Sàng Lọc Quốc Gia (National Screening Mechanism, NSM) của chính phủ Thái Lan, can thiệp cho những ai bị cảnh sát bắt, và đào tạo / hướng dẫn về pháp lý và đời sống cho người tị nạn. ATT và CAP, là văn phòng pháp lý do BPSOS đồng sáng lập và hoàn toàn tài trợ, AAT, là 2 tổ chức duy nhất can thiệp hồ sơ xin tị nạn với CUTN/LHQ ở Thái Lan. Nay chỉ còn CAP.

Peace Right Foundation (PRF): Tổ chức này của Thái Lan đã tạm dừng các hoạt động vận động công khai cho người tị nạn nhưng tiếp tục lập hồ sơ xin tại ngoại cho những người bị giam ở Trại Giam của Sở Di Trú (IDC) và hỗ trợ việc ghi danh với cơ chế NSM của chính phủ Thái Lan.

HOST International: Đây là tổ chức của Úc chuyên bảo vệ trẻ em. Kể từ tháng 6, họ ngưng dịch vụ quản lý hồ sơ, chương trình khám và chữa bệnh tâm thần (ngoại trừ số ít dịch vụ tư vấn về sức khoẻ tâm thần), chương trình hỗ trợ cộng đồng, và chương trình hỗ trợ các bà mẹ và trẻ em bị giam.

BPSOS là tổ chức duy nhất chưa phải cắt giảm nhân sự và các chương trình trợ giúp vì ngân sách cho các hoạt động ở Thái Lan hoàn toàn do các nhà hảo tâm đóng góp chứ không đến từ cấp khoản của bất kỳ chính phủ nào. Các hoạt động này bao gồm Center for Asylum Protection (CAP) chuyên về pháp lý và Civil Society Development (CSD) chuyên về xây dựng khả năng tương trợ và tự tồn cho các cộng đồng tị nạn. Dù vậy, BPSOS bị ảnh hưởng gián tiếp vì khi các tổ chức thân hữu đồng loạt cắt giảm hoạt động thì số người tị nạn tìm đến  BPSOS để yêu cầu giúp đỡ tăng lên. Hơn nữa, khi số người được tái định cư giảm mạnh và người xin tị nạn tiếp tục đến Thái Lan, dân số tị nạn tăng lên.

Vì nguồn lực của BPSOS không tăng, hậu quả là gánh nặng đè nặng thêm lên nhân sự hiện có của BPSOS ở Thái Lan.

Rủi ro tăng

Hiện tượng số người Việt tị nạn ở Thái Lan ngày càng tăng là một lý do thúc đẩy chính phủ Thái Lan hợp tác với nhà nước Việt Nam để ngăn chặn các ngả nhập cư lậu từ Việt Nam. Sự hợp tác này có thể đã tác động đến việc cảnh sát Thái Lan gia tăng bắt giam người Việt tị nạn trong thời gian gần đây. Trong nhiều trường hợp, cảnh sát Thái Lan ép những người bị bắt phải ký tên chấp nhận hồi hương.

Đồng thời, vì sinh kế thêm khó khăn, đồng bào tị nạn càng có nhu cầu ra ngoài kiếm sống. Rủi ro  bị cảnh sát bắt cũng tăng.

Phần lớn đồng bào tị nạn sẽ ít triển vọng tái định cư chừng nào mà Hoa Kỳ, quốc gia nhận tái định cư người tị nạn nhiều nhất, vẫn đình chỉ hoặc cắt giảm chương trình tái định cư. Họ sẽ bị kẹt ở Thái Lan lâu hơn, nơi mà rủi ro và khó khăn ngày thêm chồng chất.

Các biện pháp đối phó

BPSOS bắt đầu hình thành và từng bước kế sách ứng phó từ đầu năm 2025, bao gồm:

Về an toàn cá nhân:

• Huấn luyện và hướng dẫn kỹ năng tự phòng vệ, thông qua trang Facebook: https://www.facebook.com/BPSOSTiNanThaiLan/
• Tổ chức đồng bào tị nạn thành các nhóm tương trợ và huấn luyện nhân sự điều hợp.
• Vận động quốc tế áp lực chính phủ Thái Lan ngưng làm trợ cụ đàn áp cho các quốc gia độc tài láng giềng như Việt Nam.

Về tái định cư:

• Vận động Hành Pháp Hoa Kỳ, vốn quan tâm đến tự do tôn giáo, cứu xét tái định cư các nạn nhân của đàn áp tôn giáo — hơn 90% số đồng bào tị nạn ở Thái Lan thuộc thành phần này.
• Tìm hiểu và vận dụng cơ hội định cư tị nạn và di dân ở các quốc gia khác.

 Về đời sống:

• Kết nối các hội thánh và tổ chức từ thiện người Thái để trợ giúp trực tiếp và bền lâu cho đồng bào tị nạn thông qua các nhóm tương trợ.
• Vận động các hội đoàn, nhà thờ, chùa, hội thánh, nhóm người Việt ở hải ngoại hỗ trợ từng gia đình tị nạn ở Thái Lan theo công thức “kết nghĩa”.
• Mở lại chương trình dạy ngoại ngữ trực tuyến cho người tị nạn để tăng triển vọng được CUTN/LHQ mở hồ sơ xin tị nạn và triển vọng tái định cư.

Một số nỗ lực kể trên đã bắt đầu thực hiện từ đầu năm. Chúng tôi sẽ có loạt bài viết cập nhật về từng nỗ lực và sẽ thực hiện các buổi tiếp xúc cộng đồng trong thời gian tới để kêu gọi sự hưởng ứng và hợp tác.

Bài liên quan:

Cập nhật thông tin về số 65 đồng bào Thượng bản địa bị cảnh sát bắt

Bị Hoa Kỳ giảm viện trợ, CUTN/LHQ ở Thái Lan cắt giảm nhân viên