Trúc Phương

Theo Nguoi-viet

Điều gì sẽ xảy ra khi Hoa Kỳ, nền kinh tế lớn nhất thế giới, thực hiện những bước ngoặt trong chính sách bảo hộ kinh tế? Mỹ sẽ có lựa chọn địa chính trị quan trọng nào để đối phó Trung Quốc? Cuộc chiến Ukraine sẽ tiếp tục hay kết thúc và kết thúc như thế nào? Trung Đông có im tiếng súng?… Đó là những câu hỏi của năm 2025.

Thế giới quay quanh “trục Trump”

Thích hay không cũng phải thừa nhận rằng Tổng Thống tân cử Donald Trump đang làm thế giới thất điên bát đảo, ngay cả khi ông chưa chính thức vào Tòa Bạch Ốc với tư cách tổng thống Hoa Kỳ thứ 47.

Vấn đề nổi cộm liên quan Trump là nhập cư. Khi tuyên bố tranh cử tổng thống lần đầu vào năm 2015, Trump đã gọi người Mexico là “tội phạm” và “bọn hiếp dâm.” Trong chín năm tiếp theo, “xây tường!” và “trục xuất hàng loạt ngay bây giờ!” đã trở thành những khẩu hiệu vang vọng nhất chiến dịch tranh cử của ông. Tuy nhiên, có một số điều nằm ngoài tầm kiểm soát của ông Trump. Các chính sách gây tranh cãi của ông sẽ đối mặt với sự cản trở tại hệ thống tòa án Hoa Kỳ.

Một trong những điều đang được quan tâm nhất là “Trump 2.0” ảnh hưởng kinh tế thế giới như thế nào. Tờ The Economist nhắc lại: Gần một thế kỷ đã trôi qua kể từ lần cuối cùng Quốc Hội Hoa Kỳ thông qua dự luật đánh thuế đối với hàng hóa nhập khẩu. Đạo luật thuế quan Smoot-Hawley năm 1930 có nội dung tăng thuế quan trung bình đối với hàng nhập khẩu khoảng 20%. Điều này đã dẫn đến cuộc chiến thương mại ăn miếng trả miếng và mang lại hiệu quả tàn khốc: Thương mại toàn cầu giảm 2/3. Kể từ đó, “Smoot-Hawley” đồng nghĩa với việc hoạch định chính sách kinh tế thảm khốc.

Với việc Donald Trump trở lại Tòa Bạch Ốc, lịch sử có nguy cơ lặp lại. Trong chiến dịch tranh cử, Trump hứa đánh thuế 10-20% đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu qua biên giới Hoa Kỳ; với mức thuế lên tới 60% đối với hàng nhập từ Trung Quốc và 100% đối với hàng nhập cảng từ Mexico. Nhiều nhà kinh tế tin rằng chính sách thuế quan nặng tay này sẽ ảnh hưởng mạnh đến tăng trưởng và lạm phát.

Viện Kinh Tế Quốc Tế Peterson ước tính rằng mức tăng thuế quan phổ quát 10% và sự trả đũa từ các đối tác thương mại sẽ làm giảm 1% tăng trưởng của Mỹ trong hai năm sau khi áp dụng và tiếp tục kìm hãm tăng trưởng vô thời hạn. Các đối tác thương mại như Trung Quốc và Mexico tất nhiên cũng chịu tác động đáng kể. Ngân hàng UBS đã hạ dự báo tăng trưởng của Trung Quốc trong năm 2025 xuống chỉ còn 4% (từ 4.5%).

Câu hỏi lớn mà nước Mỹ và phần còn lại của thế giới đặt ra trước thềm năm mới là liệu ông Trump có thực sự có ý định tiếp tục kế hoạch này hay không, và nếu có, liệu ông có thể làm được không. Rất nhiều cố vấn kinh tế của Trump nói rằng những đe dọa áp thuế quan chỉ đơn giản là chiến thuật mặc cả.

Về đối ngoại, để hiểu thế giới mà Donald Trump đương đầu, thử xem báo cáo dài 75 trang của một ủy ban lưỡng đảng về an ninh quốc gia thuộc Quốc Hội Hoa Kỳ, được công bố vào Tháng Bảy. Báo cáo viết: “Những mối đe dọa mà Hoa Kỳ đối mặt là những mối đe dọa nghiêm trọng và thách thức nhất mà quốc gia từng gặp phải kể từ năm 1945, trong đó có khả năng xảy ra chiến tranh lớn trong tương lai gần.”

Hoa Kỳ có thể phải chiến đấu với nhiều cuộc xung đột khu vực cùng một lúc, dẫn đến nguy cơ xung đột toàn cầu. Vấn đề ở chỗ người dân Mỹ hầu như không nhận thức được thế giới xung quanh họ đang trở nên đen tối như thế nào.

Donald Trump sẽ giải quyết một số cuộc khủng hoảng nghiêm trọng – một ở Châu Âu và một ở Trung Đông, với Ukraine lẫn Israel đều là đồng minh Hoa Kỳ. Sự căng thẳng cũng đang tăng ở Châu Á, với khả năng xảy ra xung đột ở Đài Loan, bán đảo Triều Tiên hoặc Philippines.

Vấn đề càng trở nên khó giải quyết vì bốn chế độ độc tài cộm cán  Trung Quốc, Nga, Iran và Bắc Hàn ngày càng có chung mục tiêu. Các mối đe dọa nguyên tử cũng đang tăng. Cho dù bộ tứ nói trên có tạo thành một liên minh thực sự hay không thì mối quan hệ đối tác ngày càng sâu của họ cũng trở thành khuôn khổ tham chiếu cho các cuộc tranh luận về chính sách đối ngoại của Washington.

Nhìn chung, mọi cuộc khủng hoảng ngày càng gắn liền với các cuộc cạnh tranh địa chính trị rộng lớn hơn. Trong suốt chiến dịch tranh cử, Trump thường xuyên cường điệu hóa về “cuộc chiến thế giới thứ ba” sắp xảy ra và khả năng ông có thể ngăn chặn dễ dàng. Tuy nhiên, chẳng ai biết làm thế nào Trump có thể chặn được; thậm chí, chính Trump có thể làm tăng thêm sự hỗn loạn.

Điều gì đáng chú ý nhất trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung 2025?

Trung Quốc bước vào năm 2025 với nhiều tin xấu. Không chỉ nền kinh tế đang te tua, quân đội nước này cũng lộ ra sự mục ruỗng từ bên trong. Hàng loạt tướng tá chóp bu đã bị lột lon. Để đối phó “Trump 2.0,” Trung Quốc đã áp dụng chính sách giảm phụ thuộc thương mại vào Mỹ, với tỷ trọng xuất khẩu tổng thể giảm từ 17% xuống còn 11%. Đồng thời, Bắc Kinh củng cố mối quan hệ trên khắp Nam Bán cầu và vai trò lãnh đạo trong các tổ chức đa phương như BRICS.

Trong nước, Bắc Kinh tái điều chỉnh sách lược kinh tế và chiến lược để giảm thiểu sự tác động của các điểm yếu từ bên ngoài. Dự kiến sẽ có chính sách thuế quan mới nhắm vào các ngành công nghệ cao chẳng hạn công nghiệp sản xuất chất bán dẫn. Ngoài các chiến thuật này, Bắc Kinh tập trung vào trò chơi dài hạn. Các học giả và cố vấn Trung Quốc nhấn mạnh nhu cầu cải cách thể chế để thúc đẩy đổi mới và đảm bảo vị thế lãnh đạo trong các lĩnh vực công nghệ quan trọng như trí tuệ nhân tạo và năng lượng tái tạo.

Giới chiến lược gia Bắc Kinh hiểu rằng thách thức nguy hiểm nhất là khả năng bức phá dữ dội của Mỹ. “Cuộc cạnh tranh thực sự,” một cố vấn Trung Quốc nhấn mạnh, “là liệu Hoa Kỳ có thể sắp xếp lại trật tự, quản lý hiệu quả, đổi mới táo bạo và thống nhất về mặt chính trị hay không” (dẫn lại từ The Economist). Một nhà quân sự Trung Quốc nói: “Đây không phải là cuộc đua về đích. Mà là về việc ai có thể chạy xa nhất, bất kể địa hình thay đổi như thế nào.”

Nhìn chung, cuộc cạnh tranh Bắc Kinh-Washington không chỉ là về thuế quan hay các thỏa thuận thương mại, cũng không phải là cuộc đua về sức bền. Đó là cuộc cạnh tranh về khả năng thích nghi với một thế giới chứng kiến những thay đổi lớn về công nghệ, khí hậu và địa chính trị.

Cây bút bình luận của Nikkei Asia, Lizzi C. Lee, viết: “Tương lai của quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc sẽ phụ thuộc ít hơn vào phe diều hâu và phe bồ câu mà phụ thuộc nhiều hơn vào những tính toán nội bộ mà mỗi quốc gia phải đối mặt.”

Đông Nam Á vẫn là điểm nóng 2025

Đầu năm 2024, Đài Loan có vẻ là điểm nóng nguy hiểm nhất Châu Á. Trung Quốc rất giận dữ trước chiến thắng của ông Lại Thanh Đức (Lai Ching-te) trong cuộc bầu cử tổng thống vào Tháng Giêng. Gọi ông Lại Thanh Đức là “kẻ ly khai nguy hiểm” có thể gây ra chiến tranh, Bắc Kinh hùng hổ dàn quân vây kín Đài Loan. Không khí sặc mùi khói súng.

Năm 2025, trọng tâm lo ngại sẽ có thể chuyển sang phía Nam. Ở Biển Đông, căng thẳng kéo dài liên quan các bãi đá và rạn san hô đã leo thang thành các cuộc đụng độ kịch tính, chủ yếu xảy ra giữa các tàu tuần duyên Trung Quốc và Philippines. Khi không bên nào chịu lùi bước, những cuộc chạm trán như vậy có thể nhanh chóng leo thang thành cuộc đối đầu trên biển, dẫn đến việc Mỹ phải vào cuộc.

Một trong những nơi đáng chú ý nhất là bãi cạn Sabina (Việt Nam gọi là Bãi Sa Bin hay bãi Chóp Mao – là rạn san hô thuộc cụm Bình Nguyên của quần đảo Trường Sa, cách tỉnh Palawan của Philippines 150km về phía Tây). Cả Philippines, Trung Quốc, Việt Nam lẫn Đài Loan đều tuyên bố Bãi Sa Bin thuộc chủ quyền mình. Tuy nhiên, chỉ có Philippines đưa tàu tuần duyên của họ đến Bãi Sa Bin để đồn trú. Phản ứng, Trung Quốc đưa tàu đến phá, thậm chí có lần đâm vào tàu Philippines.

Bãi Cỏ Mây (tên quốc tế Second Thomas Shoal), cũng ở quần đảo Trường Sa, là một điểm nóng khác. Philippines đã kiểm soát bãi cạn này kể từ năm 1999 khi đưa đến đây một con tàu nát để “đánh dấu” chủ quyền. Năm 2023, họ đưa vật liệu xây dựng đến để gia cố thân tàu. Trung Quốc đáp trả bằng cách phong tỏa và tước vũ khí của Hải Quân Philippines. Kể từ đó, hai bên đạt một thỏa thuận, theo đó Trung Quốc “kiểm tra” tất cả lô hàng – từ xa – để biết chắc không có vật liệu xây dựng được đưa đến. Chẳng rõ điều này sẽ kéo dài bao lâu. Phần mình, Việt Nam đã cho nạo vét và cải tạo đất trên các thực thể mà Việt Nam chiếm đóng ở Trường Sa.

Châu Âu: Ruột gan bất an

Sự trở lại của Donald Trump là sự kiện gây chấn động Châu Âu. Các cường quốc châu lục này đang đối mặt với sự xói mòn, thậm chí sự tan rã. Họ phải đương đầu với một lựa chọn khắc nghiệt và khó chịu: Tìm cách “nói chuyện phải quấy” với Trump hoặc tăng mạnh chi tiêu cho quốc phòng và an ninh. Châu Âu cũng sẽ tìm cách thuyết phục Trump về sự cần thiết duy trì sự ổn định nội bộ NATO, tiếp tục viện trợ cho Ukraine và rằng bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào giữa Moscow và Kyiv cũng không “xử ép” Ukraine.

Vấn đề đầu tiên và cấp bách nhất là nguồn lực. Hiện chỉ có khoảng 2/3 trong 30 thành viên Châu Âu thuộc NATO là chi 2% GDP cho quốc phòng. Nếu không có Mỹ, họ cần phải chi gấp đôi mới có thể lấp đầy khoảng trống quân sự. Điều đó có nghĩa là nợ sẽ tăng, cũng như phải tăng thuế hoặc cắt giảm chi tiêu cho y tế và phúc lợi. Người ta cũng đang tranh luận về vai trò vũ khí nguyên tử Anh và Pháp trong việc ngăn chặn các cuộc tấn công ở những nơi khác tại Châu Âu. Đây sẽ là những cuộc tranh luận hỗn loạn và gây chia rẽ.

Trung Đông 2025 tiếp tục rối ren?

Khi cuộc chiến ở Gaza bắt đầu vào cuối năm 2023, ngay cả một số tướng lĩnh Israel cũng nghĩ rằng nó sẽ kết thúc trong hai hoặc ba tháng. Rất ít nhà quan sát nghĩ rằng cục diện kéo dài hơn một năm.

Theo nhiều nhà quan sát, chiến tranh sẽ tiếp tục định hình Trung Đông trong năm 2025. Ngay cả điều tốt nhất có thể xảy ra cũng là một kịch bản ảm đạm: Cuộc xung đột khu vực sẽ dừng lại, nhưng sự tàn phá mà nó gây ra vẫn là vấn đề mệt mỏi trong nhiều năm. Dù thế nào, ​hướng đi của Trung Đông phụ thuộc phần lớn vào ba ông già: Ali Khamenei, nhà lãnh đạo Iran; Benjamin Netanyahu, thủ tướng Israel và Donald Trump, tổng thống Mỹ.

Việc chính phủ Bashar al-Assad sụp đổ những ngày cuối năm 2024 cũng khiến bức tranh khu vực thêm phức tạp. Sự sụp đổ của Bashar al-Assad cho thấy các cuộc xung đột khác nhau trong khu vực có mối liên hệ chặt chẽ theo những cách không thể đoán trước. Xung đột Israel-Palestine và nội chiến Syria đều có chung số phận này. Sự bùng nổ trở lại đột ngột của cuộc xung đột Israel-Palestine, bắt đầu bằng cuộc tấn công ngày 7 Tháng Mười của Hamas (dẫn đến cuộc chiến của Israel ở Gaza rồi hàng loạt cuộc tấn công giữa Iran và Israel) – cùng với trận động đất chính trị mới nhất ở Syria – cho thấy luôn có những biến động bất ngờ xảy ra ở khu vực lò lửa này, khiến vấn đề nguyên trạng thường khó có thể duy trì. Do đó, diễn biến Trung Đông thường là rất khó dự đoán.

Phần Mỹ, mức độ mà Washington giúp khôi phục sự ổn định khu vực đang bị nhiều người nghi ngờ. Khi chế độ Bashar al-Assad sụp đổ, Donald Trump nói: “ĐÂY KHÔNG PHẢI LÀ CUỘC CHIẾN CỦA CHÚNG TA. HÃY ĐỂ NÓ DIỄN RA. ĐỪNG LIÊN QUAN!”