TS Phạm Đình Bá

Theo VNTB

Tái chế nuôi sống làng nghề – nhưng đang âm thầm rút cướp đi sinh mạng con người.

HÀ NỘI – Cúi người giữa những đống rác thải nhựa khổng lồ, Lanh bóc từng nhãn mác trên các chai Coca-Cola, Evian và các loại trà địa phương của Việt Nam để chúng có thể được nấu chảy thành những viên nhựa li ti để tái sử dụng.

Mỗi ngày, rác thải lại đổ về, chất đống như những đống nhiều màu sắc dọc theo các con đường và sông ngòi của Xà Cầu, một trong hàng trăm làng nghề tái chế “thủ công” bao quanh thủ đô Hà Nội, nơi rác thải được phân loại, nghiền nhỏ và nấu chảy.

Những ngôi làng này thể hiện một nghịch lý: Chúng cho phép tái sử dụng một phần trong số 1,8 triệu tấn rác thải nhựa mà Việt Nam sản xuất mỗi năm, đồng thời giúp người lao động kiếm được thu nhập cần thiết.

Nhưng việc tái chế này được thực hiện với rất ít quy định, gây ô nhiễm môi trường và đe dọa sức khỏe của những người tham gia, cả công nhân và chuyên gia đều nói với hãng thông tấn Pháp Agence France-Presse (AFP).

“Công việc này cực kỳ bẩn thỉu. Ô nhiễm môi trường thực sự nghiêm trọng,” bà Lanh, 64 tuổi, cho biết, bà chỉ muốn giấu tên vì sợ mất việc.

Đây là một vấn đề nan giải đối với nhiều nền kinh tế đang phát triển nhanh, nơi việc sử dụng và thải bỏ nhựa đã vượt quá khả năng thu gom, phân loại và tái chế của chính phủ.

Ngay cả ở các quốc gia giàu có, tỷ lệ tái chế thường rất thấp vì các sản phẩm nhựa có thể tốn kém khi tái sử dụng và tỷ lệ phân loại cũng thấp.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết, những phương pháp thô sơ được sử dụng trong các làng nghề thủ công ở Việt Nam tạo ra khí thải nguy hiểm và khiến người lao động tiếp xúc với hóa chất độc hại.

“Việc kiểm soát ô nhiễm không khí ở những cơ sở này là bằng không”, ông Hoàng Thanh Vinh, một nhà phân tích tại Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc chuyên về tái chế chất thải, cho biết.

Ông Vinh cho biết thêm, nước thải chưa qua xử lý thường được đổ trực tiếp vào các dòng sông hay nguồn nước.

Quy mô thực sự của vấn đề rất khó đánh giá, do có ít nghiên cứu toàn diện.

Tại làng Minh Khai, ông Vinh nói, phân tích trầm tích cho thấy “mức độ ô nhiễm chì rất cao và sự hiện diện của dioxin”, cũng như furan – tất cả đều có liên quan đến ung thư.

Và vào năm 2008, tuổi thọ trung bình của cư dân các làng này ngắn hơn 10 năm so với mức trung bình quốc gia, theo Bộ Môi trường.

Chính quyền địa phương và Bộ Môi trường không trả lời yêu cầu bình luận của AFP.

Bà Lanh tin rằng chất thải độc hại ở Xà Cầu đã gây ra bệnh ung thư máu cho chồng bà, nhưng bà vẫn dành cả ngày để phân loại rác để trả tiền viện phí cho chồng.

“Ngôi làng này đầy rẫy những người mắc bệnh ung thư, người ta chỉ chờ chết mà thôi,” bà nói.

Bệnh tật và giàu có

Không có số liệu thống kê về tỷ lệ mắc ung thư ở các làng này, nhưng AFP đã phỏng vấn hơn nửa tá công nhân ở Xa Cầu và Minh Khai, những người cho biết có đồng nghiệp hoặc người thân mắc bệnh ung thư.

Điều phối viên Liên minh Không rác thải Việt Nam, ông Xuân Quách, cho biết việc tiếp xúc lâu dài với “môi trường độc hại” khiến người dân không tránh khỏi “những rủi ro về sức khỏe cao hơn”.

Một người dân làng 60 tuổi tên là Đậu đã làm công việc phân loại rác thải nhựa ở Xà Cầu suốt mười năm và cho biết công việc này “chắc chắn ảnh hưởng đến sức khỏe”.

“Ở làng này không thiếu các trường hợp mắc ung thư.”

Nhưng cũng không thiếu công nhân, những người háo hức vì nguồn thu nhập ổn định mà ngành tái chế mang lại.

Tại Xà Cầu, rác thải nhựa chất đống xung quanh những ngôi nhà nhiều tầng, một số có mặt tiền trang trí công phu ghi rõ năm xây dựng.

“Nhờ nghề này mà chúng tôi giàu lên”, bà Nguyễn Thị Tuyên, 58 tuổi, sống trong một ngôi nhà hai tầng, cho biết.

“Bây giờ tất cả các nhà đều là nhà gạch… Trước đây, chúng tôi chỉ là một làng nông nghiệp.”

Hầu hết rác thải mà người dân tái chế đều là rác thải nội địa, các nhà nghiên cứu và người dân cho biết.

Nhưng dù Việt Nam chỉ tái chế khoảng một phần ba lượng rác thải nhựa nội địa, Việt Nam cũng nhập khẩu hàng nghìn tấn mỗi năm từ châu Âu, Mỹ và châu Á.

Nhập khẩu tăng vọt sau khi Trung Quốc ngừng tiếp nhận rác thải nhựa vào năm 2018, mặc dù gần đây Việt Nam đã thắt chặt các quy định và công bố kế hoạch loại bỏ dần nhập khẩu.

Hiện tại, số liệu thống kê thương mại của Mỹ và Liên minh châu Âu cho thấy lượng hàng xuất khẩu sang Việt Nam từ hai nền kinh tế này đã đạt hơn 200.000 tấn vào năm 2024.

Tại Minh Khai, chủ một nhà máy sản xuất hạt nhựa cho biết nguồn cung trong nước “không đủ”.

“Tôi phải nhập khẩu từ nước ngoài,” Dinh, 23 tuổi, người chỉ cho biết tên ngắn, giải thích giữa tiếng ồn ào của máy móc hạng nặng.

Hầu hết rác thải sinh hoạt không được phân loại, vì vậy rất khó để tái sử dụng.

Đã có những nỗ lực để cải thiện ngành công nghiệp này, bao gồm lệnh cấm đốt rác thải không thể tái chế và xây dựng các cơ sở hiện đại.

Nhưng việc đốt rác vẫn tiếp diễn và rác thải không thể sử dụng thường bị đổ bừa bãi ở những khu đất trống, theo ông Vinh.

Ông cho rằng chính phủ nên hỗ trợ các hộ tái chế chuyển đến các khu công nghiệp có biện pháp bảo vệ môi trường tốt hơn, chính thức hóa một lĩnh vực đang xử lý một phần tư lượng rác thải tái chế của cả nước.

“Cách thức tái chế hiện tại ở các làng tái chế… hoàn toàn không tốt cho môi trường.”

__________

Nguồn:

The Straits Times. ‘Waiting to die’: The dirty business of recycling in Vietnam. AFP. 21/12/2025. https://www.straitstimes.com/asia/se-asia/waiting-to-die-the-dirty-business-of-recycling-in-vietnam