Hiếu Chân

Theo SGN

Chỉ hơn mười tháng nữa cử tri Mỹ sẽ đi bỏ phiếu bầu Quốc Hội giữa kỳ, cuộc bầu cử được cho là thước đo thái độ của dân chúng đối với thành tích điều hành của chính phủ. Trong nhiều mối lo của Tổng Thống Donald Trump và đảng Cộng Hoà cầm quyền thì mối lo thất bại trong cuộc bầu cử tháng Mười Một 2026 là lớn nhất.

Đã thành lệ, đảng cầm quyền thường thất bại trong cuộc bầu cử giữa kỳ, cử tri có xu hướng bỏ phiếu cho đảng đối lập để cân bằng quyền lực. Cuộc bầu cử giữa kỳ năm nay càng được chú ý đặc biệt bởi vì kể từ khi đảng Cộng Hòa đại thắng năm ngoái, giành được trifecta (nắm cả chức tổng thống lẫn hai viện Quốc Hội) thì nước Mỹ chuyển nhanh theo hướng chuyên chế: tổng thống điều hành bằng sắc lệnh, quyền hành pháp được mở rộng tối đa trong khi Quốc Hội gần như bị vô hiệu hoá, chức năng kiểm tra và cân bằng bị tê liệt. Đa số người Mỹ vẫn gắn bó với thể chế tam quyền phân lập nên thông lệ này có thể sẽ lặp lại trong cuộc bầu cử cử sắp tới.

Thất bại nhìn thấy trước

Những cuộc thăm dò dư luận gần đây cho thấy sự ủng hộ dành cho Tổng Thống Trump xuống mức báo động. Kết quả khảo sát của AP-NORC hợp tác với Đại Học Chicago thực hiện đầu tháng Mười Hai 2025 cho thấy chỉ 36% người Mỹ trưởng thành ủng hộ (approve) công việc tổng thống của ông Trump, số không ủng hộ lên tới 61%. (Nguồn: https://apnews.com/projects/polling-tracker/). Kết quả này trùng khớp với khảo sát của NPR/PBS News/Marist từ ngày 8 đến 11 tháng Mười Hai: tỷ lệ ủng hộ ông Trump là 38%, không ủng hộ là 54% và 8% chưa chắc chắn.

Trong lĩnh vực điều hành nền kinh tế, ông Trump còn thê thảm hơn nữa: chỉ 31% ủng hộ trong khi 68% không ủng hộ. “Hơn hai phần ba số người Mỹ trưởng thành cho rằng nền kinh tế quốc gia đang tệ hại (poor). Tỷ lệ này không thay đổi trong các tháng gần đây và gần giống với sự đánh giá nền kinh tế trong năm cuối của nhiệm kỳ Biden. Nó cho thấy thách thức của việc xử lý khả năng chi trả (affordability) mà chính quyền Trump đang đối diện,” AP-NORC nhận định.

Xin nhắc lại, vào đầu tháng Hai 2024, khảo sát của AP-NORC ghi nhận 65% người Mỹ cho rằng nền kinh tế đang tệ. Cảm nhận của cử tri rằng chính quyền Biden không làm tốt việc điều hành kinh tế là yếu tố quan trọng giúp ông Trump đánh bại bà Kamala Harris trong cuộc bầu cử cuối năm đó. Và bây giờ cử tri cảm nhận về ông Trump y hệt cảm nhận về ông Biden trước kia.

Đáng lo ngại hơn, sau mười một tháng sống dưới chính quyền Trump, hơn hai phần ba số người Mỹ cho rằng, đất nước đang “trật đường rầy.” AP-NORC ghi nhận: “Người Mỹ đang trong trạng thái bi quan về hướng đi của đất nước. Giờ đây khoảng 7 trong 10 người Mỹ trưởng thành nói rằng đất nước đang đi sai hướng, chỉ giảm một chút so với tháng Chín.” Người Mỹ có năng lực vô đối trong việc nhận ra sai lầm để điều chỉnh và nhu cầu thay đổi đang mạnh lên từng ngày.

Ông Trump và các chính trị gia đảng Cộng Hòa đang nỗ lực tối đa để ngăn chặn một thất bại đã nhìn thấy trước. Thủ đoạn vẽ lại bản đồ khu vực bầu cử (gerrymandering) ở các tiểu bang do Cộng Hoà kiểm soát nhằm giành lợi thế cho các ứng cử viên của đảng là một minh chứng. Thủ đoạn này đang vấp phải đòn trả đũa “dĩ độc trị độc” của các tiểu bang Dân Chủ và chưa biết có kết quả như ông Trump mong muốn hay không.

Gần đây hơn, chính quyền Trump tổ chức chiến dịch “road-trip,” đưa các quan chức hàng đầu đi du thuyết cả nước để thuyết phục người dân ủng hộ chính sách kinh tế của chính quyền Trump, đồng thời xoa dịu lo ngại của họ. Hôm Thứ Ba 16 tháng Mười Hai, Phó Tổng Thống JD Vance diễn thuyết trước các cử tri ở thị trấn Allentown, Pennsylvania. Tối hôm sau, 17 tháng Mười Hai, tại Toà Bạch Ốc, ông Trump đọc diễn văn trước quốc dân về thành tích điều hành của chính phủ.

Tất cả là tội của Joe Biden!

Cả hai nhà lãnh đạo cao nhất, ông Trump và ông Vance, đều biết mối quan tâm lớn nhất của người Mỹ hiện nay là chi phí sinh hoạt tăng nhanh, giá nhà ở, y tế, bảo hiểm, thực phẩm… đang bóp nghẹt tầng lớp trung lưu và lao động. Cả hai ông đều đổ lỗi cho cựu Tổng Thống Biden, cho chính quyền trước đã gây ra tình trạng giá cả leo thang. Họ không thừa nhận chính những chính sách của chính quyền Trump về thuế quan, trục xuất di dân không giấy tờ, không gia hạn trợ cấp bảo hiểm y tế… đã dẫn tới tình trạng hiện nay.

Một ví dụ, ông Trump lên án chính quyền Biden để lại cho ông một đống hỗn độn mà ông phải giải quyết. “Một năm trước, đất nước chúng ta đã chết. Chúng ta đã chết ngắc. Đất nước chúng ta sắp thất bại. Thất bại hoàn toàn. Bây giờ, chúng ta là đất nước nóng bỏng nhất thế giới. Và đó là điều được nói lên từ mọi nhà lãnh đạo mà tôi trò chuyện trong năm tháng qua,” ông Trump nói. Còn ông Vance khẳng định: “Chúng tôi thừa hưởng cơn ác mộng kinh tế từ Joe Biden.”

Nhưng thực tế lại khác hẳn: chính quyền Biden đã vực dậy nền kinh tế Mỹ từ đống hỗn mang của đại dịch COVID 19. Nếu coi số liệu về công việc làm là một thước đo thành tích kinh tế thì người ta thấy thời Biden đã tạo ra hơn 16.1 triệu việc làm mới, cao điểm là năm 2022 với 6.3 triệu việc làm, đưa tỷ lệ thất nghiệp xuống dưới 4% lực lượng lao động thì sang thời Trump 2.0 mức tăng trưởng việc làm chỉ đạt trung bình 17,000 việc làm mỗi tháng, tỷ lệ thất nghiệp tăng lên 4.6%.

Lạm phát cũng vậy. Ông Trump khẳng định khi ông tái nhậm chức tổng thống, lạm phát đang ở mức tồi tệ nhất trong 48 năm. Thời Biden có lúc lạm phát lên tới 9.2% theo xu thế chung toàn thế giới do chuỗi cung ứng hàng hoá bị gián đoạn vì đại dịch COVID và chiến tranh xâm lược Ukraine của Nga, nhưng sau đó giảm dần. Đến lúc bàn giao chính quyền từ Biden sang Trump 2.0, tỷ lệ lạm phát của Mỹ chỉ còn 3%. 

Chính quyền Trump đang vui mừng vì tỷ lệ lạm phát tháng Mười Một 2025 chỉ còn 2.6%, giảm từ mức 3% của tháng Chín, nhưng các nhà thống kê tỏ ý không tin chắc vào số liệu công bố vì chính phủ Mỹ đóng cửa 43 ngày trong tháng Mười và tháng Mười Một

khiến việc thu thập dữ kiện bị gián đoạn, số liệu có thể không chính xác. Dù sao, dữ kiện việc làm và lạm phát như vậy cho thấy nhận định “Biden để lại một cơn ác mộng” đến tận hôm nay là một sự xuyên tạc đầy ác ý, né tránh trách nhiệm một cách phi lý.

Hai “thực tế” khác nhau

Ông Trump không thích phân tích dài dòng mà có lối nói cụ thể. Ông nói: “Giá gà tây Lễ Tạ Ơn đã giảm 33% so với một năm trước, dưới thời Biden; giá trứng giảm 82% từ tháng Ba và mọi thứ đang giảm rất nhanh và chưa dừng lại,” Thật là dễ hình dung, dễ nhớ, dễ đi vào lòng người nghe. Nhưng lại không đúng.

Gà tây là mặt hàng giảm giá rất nhanh sau ngày Thanksgiving vì không ai cần đến nữa. Giá trứng giảm là có thật, có điều ông Trump đã phớt lờ một thực tế: giá trứng tăng hay giảm là do cân bằng cung-cầu trên thị trường chứ không phụ thuộc vào chính sách. Thời Biden có lúc nước Mỹ bị dịch cúm gia cầm rất trầm trọng, hàng chục triệu con gà con vịt phải bị tiêu huỷ, trứng trở nên hiếm và tăng giá lên mức kỷ lục; rồi khi dịch bị khống chế, nông dân gây lại đàn gia cầm, lượng trứng sản xuất tăng vọt và giá trứng trở lại bình thường là dễ hiểu, không phải là kết quả sự điều hành của chính phủ.

Còn nhận định: “mọi thứ đang giảm rất nhanh và chưa dừng lại” thì hoàn toàn không chính xác. Theo ghi nhận của Center for American Progress, từ tháng Ba đến tháng Mười Một năm nay, giá điện gia dụng đã tăng 9%, vật dụng gia đình tăng 5.6%, trái cây tăng 5.5% và thịt tăng 6.2% – hậu quả chính sách thuế quan của ông Trump. Các bà nội trợ dễ dàng cảm nhận hiện tượng này mỗi lần trả tiền ở siêu thị, các ông cũng cảm nhận nó mỗi khi ghé quán cà phê hay tiệm ăn, không cần chứng minh dài dòng.

Điều đáng lo là các diễn văn này cho thấy, thông điệp của hai nhà lãnh đạo rất khác với thực tế sinh động mà người dân Mỹ đang sống. Có một sự khác nhau rất lớn giữa những “thực tế” mà ông Trump miêu tả với “thực tế” mà người dân Mỹ chứng kiến hàng ngày; thậm chí ông có lần nói khủng hoảng khả năng chi trả (affordability) của người Mỹ chỉ là trò lừa đảo (hoax) mà đảng Dân Chủ đặt ra để bôi nhọ ông! Giáo Sư Kinh Tế Paul Krugman cho rằng, ông Trump không nói dối mà “ảo tưởng”: vây quanh bởi các nịnh thần, ông Trump thật sự tin vào cái “thực tế” được tô vẽ theo ý ông và liên tục nói ra những điều ông tin như vậy.

Cần phải thay đổi

Chính vì “ảo tưởng” nên thay vì đưa ra những chính sách giảm nhẹ nỗi lo cơm áo của người dân thì chính quyền Trump lại làm ngược mà chính sách thuế quan và bãi bỏ trợ cấp tăng cường Obamacare là những ví dụ nổi bật. Ai cũng biết, để cho chính sách trợ cấp Obamacare hết hạn vào ngày 31 tháng Mười Hai thì hàng chục triệu người Mỹ sẽ mất bảo hiểm, không có khả năng mua bảo hiểm y tế khi bảo phí tối đa lên tới 25% thu nhập trước thuế! Các cuộc khảo sát ý kiến gần đây cho thấy 57% người Mỹ ủng hộ ACA, 74% ủng hộ chính sách gia hạn trợ cấp tăng cường Obamacare. Ý kiến của người dân dường như không đến được với ông Trump và giới lãnh đạo Cộng Hoà.

Đảng Dân Chủ đang tận dụng nỗi bất mãn của cử tri về chi phí sinh hoạt, về chi phí y tế để xoay chuyển tình hình, giành lại lợi thế chính trị. Ông Trump đưa ra những lời hứa hẹn viển vông: “Chúng ta sắp có bùng nổ kinh tế, theo kiểu thế giới chưa bao giờ thấy.” Ông Vance khẩn cầu người Mỹ thắt lưng buộc bụng: “Chúng ta phải chịu đựng tình hình” và hãy cho ông Trump thêm thời gian để đem đến “thời kỳ hoàng kim” mà ông đã hứa khi tranh cử. Chúng ta phải tiếp tục làm việc.” Nhưng xem ra, ít ai có đầu óc bình thường lại tin vào những lời hứa hẹn đó.

Theo khảo sát mới nhất của PBS/NPR/Marist hôm 17 tháng Mười Hai, 40% cử tri tin rằng đảng Dân Chủ sẽ giải quyết tốt hơn bài toán về kinh tế, chỉ 35% tin vào đảng Cộng Hòa, 11% nói hai đảng “xêm xêm” như nhau. Từ nay đến ngày bầu cử giữa kỳ có thể sẽ còn nhiều thay đổi. Nhưng nếu ông Trump và đảng Cộng Hòa không thay đổi cách nhìn nhận thực tế, chịu trách nhiệm, thay vì đổ lỗi cho người khác, và đưa ra những chính sách phù hợp với mong đợi của người dân thì cử tri khó mà có lựa chọn khác.