Phạm Phú Thép

Theo Tiengdan

LGT: Đầu tháng 7/2025, ông Tô Lâm từng đăng đàn kêu gọi có chính sách vượt khung để thu hút ít nhất 100 chuyên gia về nước. Tuy nhiên, kể từ đó đến nay, đã gần sáu tháng trôi qua, không thấy một chính sách cụ thể nào được đưa ra, cũng không thấy có trí thức nào ở nước ngoài trở về làm việc? Còn trí thức trong nước thì lạc lõng và… nản. Phải chăng họ đã chán nghe những lời sáo rỗng từ những kẻ xuất thân từ bộ máy công an trị rồi.

Nhân đây, kính mời độc giả nhìn lại cách cố thủ tướng Võ Văn Kiệt trân trọng người tài ra sao, qua bài viết sau đây của nhà báo Phạm Phú Thép:    

1. Đọc sách và tìm hiểu về Thủ tướng Võ Văn Kiệt thấy dưới thời ông, sao lắm kẻ sĩ người tài đến thế, nhất là thời ông ở Sài Gòn. Ông dùng người tài rất đa dạng, không kể xuất xứ nguồn gốc, chỉ cần người tài có tâm vì tổ quốc là ông dùng. Có nhiều người tài họ tuyên bố chỉ phục vụ anh Sáu mà thôi, khi anh Sáu dùng thì họ ở lại còn anh Sáu không dùng hoặc đi chỗ khác thì họ xin anh Sáu cho họ ra nước ngoài.

Ông kiệt thường nói, chúng tôi đi theo cách mạng nếu có mất thì mất cái quần xà lỏn. Còn các nhà trí thức, các đại điền chủ đi theo cách mạng là họ chấp nhận sự hy sinh rất lớn, gia tài, điền sản, công danh bổng lộc. Đóng góp lớn nhất của họ là uy tín, trí tuệ, là tấm gương xả thân vì nghĩa lớn. Sẽ là có tội với lịch sử nếu như chúng ta chưa làm được điều đó.

Ông Kiệt rất trăn trở cách dùng người của ta, chưa sử dụng hết năng lực, trí tuệ của những hiền tài quốc gia. Chỉ riêng hai năm 1977 và 1978, gần một ngàn trí thức, hiền tài đã vượt biên đi ra nước ngoài. Hầu hết trong số trí thức đó là do không được ta sử dụng đúng khả năng. Có những người chờ đợi để nhận thông tin nhưng không có hồi âm. Với các nhà khoa học như vậy là họ đã “chết” nên họ phải bỏ đất nước để ra đi.

2. Hai kẻ sĩ quyết tâm ở lại đất nước để giúp ông Võ Văn Kiệt là tiến sĩ hàng đầu về kinh tế ngân hàng Nguyễn Xuân Oánh và Tiến sĩ kinh tế học Nguyễn Văn Hảo. Hai ông đều là những chuyên gia kinh tế tầm cỡ thế giới, từng là Phó Thủ tướng dưới thời Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu.

Ông Hảo bảo với ông Kiệt, là người Việt Nam ai cũng yêu nước nhưng hiểu về chủ nghĩa xã hội thì nhiều người chưa hiểu, tôi cũng vậy. Tôi học tiến sĩ bên Mỹ, người ta mời tôi ở lại, những công ty tầm cỡ thế giới với mức lương ưu đãi nhưng tôi không ở lại. Tôi về đất nước tôi. Không phải tôi ham cái chức Phó thủ tướng đâu. Ai hiểu vậy là sai lầm. Tôi nghĩ, thống nhất là nguyện vọng của nhân dân cả nước. Nghề tôi chế độ nào cũng cần. Tôi ở lại không đi di tản là vì ý nghĩ đó. Bao giờ anh Sáu thấy không cần tôi nữa, tôi đi.

Tiến sĩ Hảo hạ giọng, nói thật tôi ở lại vì tôi yêu đất nước này và cũng có phần vì anh Sáu nữa. Nếu sau này anh Sáu chuyển đi nơi khác hoặc ra Trung ương, tôi xin anh Sáu cho tôi đi.

Tiến sĩ Hảo và Tiến sĩ Oánh nói với ông Kiệt, họ đánh giá 6 sự kiện mà cũng là những đóng góp tâm huyết để từ đó ông Kiệt có những tháo gỡ cho Sài Gòn

Đó là:

– Trong tiến trình phát triển kinh tế, tư bản và kỹ thuật là hai yếu tố then chốt

– Các nước có thể thâu ngắn quá trình phát triển bằng kỹ thuật

– Quan hệ giữa các nước là quan hệ về quyền lợi

– Có sự giới hạn trong khả năng viện trợ kinh tế của nền kinh tế chỉ huy

– Nguồn dự trữ kỹ thuật và vốn hiện nay đang nằm trong các nền kinh tế thị trường

– Hoàn cảnh khách quan của Việt Nam bắt buộc chúng ta phải thực tế trong các mục tiêu.

Ông Oánh nói với ông Kiệt: Muốn phát triển kinh tế phải mở rộng nền kinh tế thị trường. Ông Hảo nói ngay, các ông cộng sản làm sao dung nạp được chén thuốc đắng đó.

Ông Oánh bảo: Lần đầu tiên tôi nhận ra nền kinh tế xã hội chủ nghĩa ngay giữa Sài Gòn với sự tập trung toàn bộ của cải về Trung ương rồi Trung ương phân phối về các tỉnh theo một kế hoạch do Ủy ban kế hoạch điều phối cho nhu cầu người dân bằng hệ thống thương nghiệp phân phối. Cái ý tưởng rất tốt đẹp nhưng thực tế thì rất phức tạp phũ phàng. Một nền kinh tế không có sự cạnh tranh tất yếu sẽ đẻ ra các tệ nạn như độc quyền, tham nhũng. TRÌ TRỆ là kẻ thù không đội trời chung cho sự phát triển.

Ông Oánh dự đoán, tôi nghĩ sớm muộn gì các anh cũng tự điều chỉnh. Và thế rồi, Sài Gòn xóa bao cấp tiên phong trong cả nước đi vào cơ chế thị trường tạo tiền đề cho sự đổi mới của cả nước.

3. Sài Gòn có nền kinh tế thị trường từ thời Lê Văn Duyệt, chợ búa sầm uất, thuyền nước ngoài vào nườm nượp, trên bến dưới thuyền. Năm 1859, Pháp sang chiếm đóng kinh tế thị trường càng phát triển. Thời Mỹ dù chiến tranh nhưng hàng hóa không thiếu. Nhưng sau 1975 thì những sai lầm lúng túng trong đường lối đã tạo nên một Sài Gòn thiếu thốn. Người dân phải lãnh sổ, lãnh tem phiếu để mua từng cân gạo, lạng thịt, bó rau… Điều chưa từng có ở Sài Gòn suốt trăm năm nay.

Ông Hảo nói với ông Kiệt, giá mà sau khi thống nhất đất nước, các ông để cho hai miền xây dựng hai nền kinh tế khác nhau, rồi hỗ trợ cho nhau, tôi tin chắc rằng Việt Nam sẽ không thua bất kỳ một đất nước nào ở Đông Nam Á này.

Năm 1982, ông Kiệt rời Sài Gòn ra Hà Nội, ông Kiệt đến nhà ông Nguyễn Văn Hảo, ông Hảo bảo, sáng nay đọc báo thấy tin anh chia tay nhân dân thành phố, tôi hơi hụt hẫng, mặc dù tôi đã đoán trước điều này. Tôi giờ sẽ sống như một ẩn sĩ, tôi không tới ai nữa, kể cả anh. Ông Kiệt đề xuất một điều, tôi muốn anh chị ở lại. Đất nước này rất cần những người kinh tế tài giỏi như anh. Hôm nay anh chưa có đất dụng võ thì ngày mai.

Ông Hảo bảo, sau 1975, tôi ở lại là vì anh. Chứ cơ chế này, tôi không giúp gì được cho anh và đất nước này đâu.

Ông Kiệt xót xa níu kéo: Đất nước đang chuyển động theo hướng cởi mở hơn. Tôi tin một ngày không xa những ý tưởng của anh sẽ được thực hiện. Và lúc đó nhân dân này, đất nước này sẽ cần anh. Ông Hảo dứt khoát, vậy thì đến lúc đó hẵng hay, còn bây giờ xin anh cho tôi đi.

Ông Hảo và ông Oánh là những nhà kinh tế lớn tầm cỡ thế giới. Bề rộng khái quát thì ông Hảo hàng đầu còn ông Oánh là chuyên gia sâu không phải nhà kinh tế nào cũng có được.

Rất tiếc! Họ là những kẻ sĩ nhưng vì những lý do nào đó không thể tiếp nhận họ, để rồi đất nước cứ luẩn quẩn kéo dài trì trệ trong một nền kinh tế bao cấp.