Lương Thế Huy

Theo Tiengdan

Bí thư và Chủ tịch UBND có phải là tinh hoa không? Theo tôi hai vị trí này chắc chắn phải xếp vào nhóm tinh hoa của đất nước. Tuy nhiên bài viết này muốn nói về một vấn đề khác: Tính nhân tạo của tinh hoa.

Nhìn qua 68 bức chân dung, điểm chung của họ là gì? Và nếu “chọn lọc gen để đào tạo tinh hoa” là thứ nghiêm túc, có lẽ điều kiện sàng lọc dễ làm nhất đứng đầu danh sách là cá thể đó phải có cặp nhiễm sắc thể số 23 là XY?

Mà thực sự người Việt đã làm điều này hàng trăm năm nay, dưới tên gọi “trọng nam khinh nữ”, ừ thì là vi phạm pháp luật, ừ thì là vô đạo đức, ừ thì có nhiều hệ luỵ, nhưng chẳng phải nếu nhìn dưới lớp vỏ phân biệt giới tính, thì thứ họ đang lựa chọn cho đứa con của mình không phải là giới tính, mà là cơ hội để thành công trong suốt cuộc đời đó sao?

Nếu đàn ông thích hợp với công việc lãnh đạo đến vậy như nhiều người quả quyết, những nhà ưu sinh sẽ viết ngay điều khoản đầu tiên trong tuyên ngôn của họ: chỉ có các bé trai mới được chọn tham gia vào chương trình thai giáo lãnh đạo. Phụ nữ đã và vẫn đang là nạn nhân của tư tưởng “chọn lọc tài năng dựa vào đặc điểm sinh học” này.

Trong một lần mình nghe trò chuyện với một nữ bộ trưởng ngoại giao, bà nói: “Người tài có ở khắp nơi. Nhưng cơ hội thì không như vậy”. Suy cho cùng, phát triển và thu hút tài năng không phải là đốt đuốc tìm người, nó xuất phát từ cách xã hội tạo ra môi trường và điều kiện để mỗi người có thể trở thành người mà họ có thể trở thành, chứ không phải người mà cấu trúc xã hội cho phép họ đạt tới.

Tinh hoa không chỉ là kết quả của năng lực cá nhân, mà là sản phẩm tiến trình của một hệ thống: ai được kỳ vọng, ai được đầu tư, ai được tha thứ, ai được rèn luyện. Tiến trình này càng tôn trọng sự đa dạng, xã hội càng khám phá ra nhiều kiểu lãnh đạo khác nhau.

Vì vậy, câu hỏi không phải là tại sao một nhóm nào đó ít xuất hiện trong hàng ngũ tinh hoa, mà là: chúng ta đã âm thầm loại trừ bao nhiêu người ngay từ vạch xuất phát, chỉ vì họ không mang đúng cặp nhiễm sắc thể, xu hướng tính dục, giọng nói, nền văn hoá, tình trạng cơ thể… mà phần đông xã hội ưu ái?

Và khi tiếp tục gọi kết quả đó là “tự nhiên”, “thiên bẩm”, có lẽ chúng ta đang nhầm lẫn giữa tinh hoa và đặc quyền được nuôi dưỡng như tinh hoa.

Tinh hoa, nếu chỉ được định nghĩa bằng những người đã bước lên đỉnh, sẽ luôn có vẻ hợp lý và tự nhiên. Nhưng nếu nhìn từ những con đường đã bị chốt chặn từ bên dưới, tinh hoa chỉ phản ánh một cách mờ nhạt năng lực cá nhân, nhưng lại phản ánh rất rõ đạo đức phân phối cơ hội của một xã hội.