Hải Di Nguyễn

Theo Machsong

Từ lúc phiên tòa phúc thẩm ngày 26/11/2025 phán quyết dẫn độ nhà hoạt động nhân quyền người Thượng Y Quynh Bdap về lại Việt Nam, một loạt các chuyên gia và tổ chức nhân quyền quốc tế đã đồng loạt lên tiếng. Trong đó có nhiều người đang tham dự sự kiện do BPSOS đồng tổ chức ở Jakarta, Indonesia: Hội nghị Tự do Tôn giáo hay Niềm tin Khu vực Đông Nam Á (Southeast Asia Freedom of Religion or Belief, viết tắt SEAFORB) lần 9.

Ủy hội Hoa Kỳ về Tự do Tôn giáo Quốc tế (USCIRF) viết trên x.com (Twitter) “Chính phủ Hoa Kỳ cần nhắc Thủ tướng Thái Lan tuân thủ chính luật chống tra tấn của nước mình. Tín đồ Thiên Chúa giáo người Thượng Y Quynh Bdap không nên bị trao trả cho Việt Nam để bị tra tấn. Cần trả tự do chứ không phải dẫn độ ông.”

Đại sứ Robert Rehak (Đặc sứ Tự do Tôn giáo của Cộng hòa Séc) và ông David Smith (Đặc sứ Tự do Tôn giáo của Vương quốc Anh) đều “bày tỏ quan ngại về nguy cơ Y Quynh Bdap bị dẫn độ” và “kêu gọi Thái Lan không dẫn độ ông.”

Bà Mary Lawlor, Báo cáo viên Đặc biệt LHQ về những người bảo vệ nhân quyền, cảm thấy “kinh hoàng” với phán quyết của Thái Lan và nhắc nhở các cam kết về nhân quyền của Thái Lan với tư cách là thành viên của Hội đồng Nhân quyền LHQ.

Luật sư Kelsey Zorzi, trước đó đã nêu lên trường hợp Y Quynh tại Hội nghị Cấp cao về Tự do Tôn giáo hay Niềm tin Quốc tế tại Praha, Cộng hòa Séc ngày 13/11/2025, viết “KHẨN CẤP: Thái Lan có thể dẫn độ Y Quynh Bdap bất kỳ lúc nào” và cũng khẳng định ông là “người tỵ nạn đã được Cao ủy Tỵ nạn LHQ công nhận, và nhà hoạt động nhân quyền đấu tranh vì tự do tôn giáo.”

Bất chấp sự lên tiếng của họ và một loạt tiếng nói khác như CSW (Vương quốc Anh), Jubilee Campaign USA, Luật gia Sean Nelson (tổ chức ADF International, trụ sở ở Áo), Christian Freedom International (Hoa Kỳ), Raoul Wallenberg Centre for Human Rights (Canada), v.v. Thái Lan gửi trả Y Quynh chỉ hai ngày sau phiên tòa.

Một thất vọng lớn cho hàng loạt những chuyên gia và tổ chức nhân quyền quốc tế.

Phẫn nộ, họ càng lên tiếng mạnh mẽ. Raoul Wallenberg Centre for Human Rights nói “Là thành viên Hội đồng Nhân quyền LHQ, Thái Lan phải tôn trọng những tiêu chuẩn nhân quyền cao nhất. Vụ đàn áp xuyên quốc gia trắng trợn này cho thấy Thái Lan không thể duy trì những tiêu chuẩn đó.”

Bà Elaine Pearson, Giám đốc Phân ban châu Á của Human Rights Watch, viết trên Twitter “Thật đáng xấu hổ là Thái Lan đã nhượng bộ với áp lực từ Việt Nam và gửi trả nhà hoạt động người Thượng Y Quynh Bdap, đã được Cao ủy Tỵ nạn LHQ công nhận là người tỵ nạn. Bdap có nguy cơ nghiêm trọng bị chính quyền Việt Nam tra tấn.”

Tổ chức CSW (Vương quốc Anh) gọi vụ dẫn độ là “hành vi vi phạm luật pháp quốc tế trắng trợn và nghiêm trọng” và cáo buộc Thái Lan đồng lõa với hành vi đàn áp xuyên quốc gia của Việt Nam.

Tổ chức Front Line Defenders (Ireland) và Báo cáo viên Đặc biệt Mary Lawlor lên án vụ dẫn độ, và nói Thái Lan vi phạm chính Đạo luật Chống tra tấn và Cưỡng bức Mất tích của mình. Trong khi đó, tổ chức Cross-Cultural Foundation (Thái Lan) đã đệ đơn khiếu nại các quan chức chính phủ Thái Lan theo đạo luật đó, theo tờ Prachatai đưa tin.

Ngài David Alton, thuộc Thượng viện Anh và là nhà đấu tranh nhân quyền có tiếng quốc tế, viết trên Twitter ngày 2/12 “Cho tới nay vẫn chưa biết Y Quynh Bdap đang ở đâu từ khi bị trao trả cho chính quyền Việt Nam. Công lý đòi hỏi tính minh bạch.”

Ngày 3/12, các chuyên gia nhân quyền LHQ “lên án mạnh mẽ vụ dẫn độ Y Quynh Bdap”, nói Thái Lan vi phạm nguyên tắc non-refoulement (không gửi trả về nơi bị đàn áp), nói Thái Lan đã dẫn độ Y Quynh Bdap từ ngày 28/11 nhưng không cho ai biết tới ngày 29/11 và hiện nay không ai biết Y Quynh đang ở đâu, và “kêu gọi chính phủ Việt Nam tôn trọng đầy đủ các quyền của Bdap theo luật pháp quốc tế, bảo đảm ông không bị tra tấn hay ngược đãi, bảo đảm quyền tiếp cận luật sư độc lập, được quyền kháng cáo thực sự (meaningful appeal), được liên lạc với gia đình, và có người độc lập giám sát.”

Các chuyên gia là 5 Báo cáo viên Đặc biệt LHQ: bà Mary Lawlor (về tình trạng người bảo vệ nhân quyền), ông Ben Saul (về thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền và các quyền tự do cơ bản khi chống khủng bố), bà Nazila Ghanea (về tự do tôn giáo hay niềm tin), bà Irene Khan (về thúc đẩy và bảo vệ quyền tự do tư tưởng và biểu đạt), bà Margaret Satterthwaite (về tính độc lập của thẩm phán và luật sư). Cùng ký tên là 5 người thuộc Tổ Công tác về mất tích cưỡng bức hoặc không tự nguyện: bà Gabriella Citroni (Chủ tịch – Báo cáo viên), bà Grażyna Baranowska (Phó Chủ tịch), bà Ana Lorena Delgadillo Pérez, bà Aua Baldé, và ông Mohammed Al-Obaidi.

Ngày 9/12/2025, USCIRF cũng nhắc tới vụ dẫn độ Y Quynh Bdap, cùng nhiều ví dụ đàn áp tôn giáo khác, trong bản báo cáo cập nhật cho năm 2025 về Việt Nam.

Ngoài ra, còn có sự lên tiếng chỉ trích Thái Lan từ ông Phil Robertson (trước đây thuộc Human Rights Watch), tổ chức Voice of the Martyrs (Canada), Human Rights Foundation (Hoa Kỳ), v.v.

Không chỉ vậy, vụ dẫn độ Y Quynh Bdap được nhắc tới trên một loạt tờ báo quốc tế như The Bangkok Post, Thai Inquirer, Khaosod, The Star, UCA News, ABC News, The Diplomat, v.v.

Trước đây thế giới dường như không để ý tới Thái Lan và tình trạng người tỵ nạn, nhưng nay đã ngày càng quan tâm do vụ Thái Lan trục xuất 40 người Duy Ngô Nhĩ (Uyghur) đầu năm nay và đặc biệt do vụ dẫn độ Y Quynh Bdap mới đây. Đây là thời điểm rất tốt để vận động cho người tỵ nạn ở Thái Lan.

Khởi đầu là cuộc đối thoại nhân quyền giữa Liên Âu và Thái Lan ngày 15/12; trước đó, ngày 8/12, đại diện Liên Âu đã có phiên họp chuẩn bị với XHDS. BPSOS đã nộp trước cho phái đoàn Liên Âu tài liệu về những vi phạm nhân quyền của Thái Lan nhắm vào người tỵ nạn, như bắt cóc, giam giữ, dẫn độ người tỵ nạn. Nhà hoạt động nhân quyền H Biap Krong, người Thượng tỵ nạn phải rời Thái Lan và sang Thụy Sỹ đầu năm nay vì lý do an ninh, đã phát biểu về kinh nghiệm của chính mình nói riêng và tình trạng ở Thái Lan nói chung.

Cùng ngày 15/12, Foreign Correspondents’ Club of Thailand có buổi hội luận về Y Quynh Bdap, các hành vi đàn áp xuyên quốc gia của Việt Nam, và sự hợp tác của Thái Lan.

Quá trình vận động cho Y Quynh Bdap, và cho người tỵ nạn ở Thái Lan, vừa được khởi động.