USCIRF

Theo VNTB

Bên ngoài là hình ảnh tự do tôn giáo; bên trong là mạng lưới kiểm soát len lỏi tới từng nhóm đức tin. 

Tổng Quan

 Mặc dầu đã thực thi những cải cách tiệm tiến trong hai thập niên qua và vị thế quốc tế được nâng cao trong những năm gần đây, Việt Nam vẫn là một quốc gia với hiện trạng tự do tôn giáo tồi tệ một cách đáng kể. Thay vì tuân thủ việc bảo vệ quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng (FoRB) như đã được bảo đảm trong Hiến Pháp, hệ thống chính trị do Đảng Cộng Sản điều hành vẫn tiếp tục ưu tiên các hành động hạn chế và trừng phạt nhắm vào những người bất đồng chánh kiến và tín đồ của các nhóm tôn giáo độc lập, với lý do được đưa ra là nhằm duy trì an ninh quốc gia và sự đoàn kết xã hội. Trung Tâm Nghiên Cứu Pew vẫn tiếp tục xếp hạng Việt Nam là quốc gia có mức độ hạn chế rất cao về tự do tôn giáo.

Bản phúc trình này phác thảo những diễn biến mới nhất về tình hình tự do tôn giáo tại Việt Nam và nêu bật các trường hợp vi phạm quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng.

Bối Cảnh

Khuôn Khổ Pháp Lý

 Luật Tín Ngưỡng và Tôn Giáo (LBR) năm 2018 của Việt Nam tiếp tục đóng vai trò là văn kiện pháp lý chủ yếu trong việc quản lý các vấn đề tôn giáo, bao gồm các quy định bắt buộc những người hành đạo – chẳng hạn như tham dự các buổi sinh hoạt tôn giáo – phải thực hiện dưới sự quản lý của một tổ chức tôn giáo đã được nhà cầm quyền cho ghi danh; điều này không tương thích với các tiêu chuẩn pháp lý quốc tế. Các điều khoản mang nặng tính quan liêu và được diễn giải rộng rãi của LBR tiếp tục gây khó khăn cho các nhóm tôn giáo đã nỗ lực xin ghi danh hợp pháp trong nhiều năm qua, đặc biệt là ở cấp địa phương. Nghị Định 95, có hiệu lực vào tháng Ba năm 2024 thay thế cho Nghị Định 162 trước đây, nỗ lực kiềm chế việc thực thi tùy tiện LBR của giới chức địa phương nhưng đồng thời cũng trao cho nhà cầm quyền trung ương thẩm quyền đình chỉ các nhóm tôn giáo vì những “vi phạm nghiêm trọng” được định nghĩa một cách mơ hồ.

Mặc dù Hiến Pháp Việt Nam quy định việc bảo đảm mọi cá nhân đều có quyền “tự do tín ngưỡng và tôn giáo”, guồng máy an ninh của Việt Nam vẫn duy trì sự kiểm soát chặt chẽ đối với các quyền phổ quát này thông qua các điều khoản an ninh quốc gia trong Bộ Hình Luật năm 2015. Điều này bao gồm việc nhà cầm quyền áp dụng tràn lan các Điều 116 (“phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc”), 117 (“tuyên truyền chống nhà nước”), và 331 (“lợi dụng các quyền tự do dân chủ”) để nhắm vào các nhà bảo vệ nhân quyền, những người vận động cho tự do tôn giáo, và các tín đồ của những nhóm tôn giáo độc lập từ chối ghi danh dưới sự quản lý của các tổ chức tôn giáo quốc doanh.

Đáng chú ý, Điều 164 của Bộ Hình Luật Việt Nam nghiêm cấm hành vi cản trở khả năng thực hành tự do tôn giáo của một người và ép buộc người khác không theo hoặc phải theo một tôn giáo cụ thể. Tuy nhiên, giới chức địa phương thường xuyên sử dụng sự đe dọa để cưỡng ép các cá nhân theo các nhóm tôn giáo độc lập phải từ bỏ đức tin hoặc gia nhập các tổ chức tôn giáo do nhà nước công nhận. Các vụ việc có tính chất này diễn ra phổ biến tại Tây Nguyên, nơi có đông đảo cộng đồng các sắc tộc thiểu số tôn giáo, và giới chức thực hiện các hành vi vi phạm này thường được miễn trừ trách nhiệm.

Cải Tổ Chính Phủ

 Vào tháng Bảy năm 2025, Việt Nam đã thực hiện cuộc cải tổ chính phủ quy mô lớn nhất trong nhiều thập niên, sáp nhập về mặt hành chính từ 63 tỉnh thành xuống còn 34 đơn vị cấp tỉnh. Thêm vào đó, vào tháng Ba năm 2025, nhà cầm quyền đã ban hành các cải cách cấp bộ nhằm sáp nhập và hợp nhất từ 18 bộ trước đây xuống còn 14 bộ, bao gồm việc thành lập tân Bộ Dân Tộc và Tôn Giáo (MERA), trước đây vốn tách biệt là Ủy Ban Dân Tộc và Ban Tôn Giáo Chánh Phủ thuộc Bộ Nội Vụ.

Sự thành lập MERA, tuy được tuyên bố là nỗ lực nhằm tinh giản chính sách và thúc đẩy hiệu quả hành chính, đã vấp phải sự lo ngại từ các nhà phê bình nhân quyền về việc nó có thể phản ảnh sự gia tăng kiểm soát có phối hợp của nhà nước đối với các vấn đề nhạy cảm lịch sử liên quan đến các cộng đồng bị gạt ra bên lề, bao gồm bản sắc sắc tộc và thực hành tôn giáo.

Vai Trò Quá Lớn của Bộ Công An trong các Vấn Đề Tôn Giáo

 Trong khi MERA quản lý các dịch vụ công và điều hành chánh sách, Bộ Công An (MPS) tiếp tục thực hiện các cuộc trấn áp sâu rộng đối với các cá nhân và hội đoàn mà nhà cầm quyền nhắm tới vì hành đạo hoặc liên kết tôn giáo “bất hợp pháp”. Cục An Ninh Nội Địa (A02) thuộc Bộ Công An là đơn vị chịu trách nhiệm chống lại những thành phần mà nhà cầm quyền coi là “phản động” – cụ thể là các nhóm tôn giáo bộc trực, các sắc tộc thiểu số, và những người bị nhà cầm quyền xem là khủng bố; đơn vị này bao gồm cả Phòng An Ninh Tôn Giáo.Đáng lưu ý, vào giữa năm 2024, cựu Bộ Trưởng lâu năm của Bộ Công An là Tô Lâm đã thăng tiến lên làm Chủ Tịch nước lâm thời cho đến tháng 10 năm 2024 và sau đó trở thành Tổng Bí Thư đương nhiệm của Đảng Cộng Sản Việt Nam. Các tổ chức nhân quyền quốc tế đã cảnh báo về những tín hiệu mà Việt Nam đang phát đi liên quan đến cách tiếp cận nhân quyền khi đưa người lãnh đạo chịu trách nhiệm giám sát giai đoạn hạn chế nhân quyền và đàn áp bất đồng chánh kiến khốc liệt nhất trong thập niên qua lên nắm quyền. Trên cương vị Chủ tịch nước, Tô Lâm đã có những phát biểu, như vào tháng Sáu năm 2024, nhắc lại quan điểm của y rằng các nhóm tôn giáo là then chốt trong việc “xây dựng và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa”, cũng như “tích cực hưởng ứng các phong trào yêu nước”. Hơn nữa, dưới sự lãnh đạo của Tô Lâm tại Bộ Công An từ năm 2016 đến 2024, nhà cầm quyền đã sử dụng mạnh mẽ các Điều 116, 117 và 331 của Bộ Hình Luật để bắt giữ và bỏ tù các nhà hoạt động nhân quyền, bao gồm các chức sắc tôn giáo và những người vận động cho tự do tôn giáo.

Tiếp Diễn Cuộc Trấn Áp các Nhóm Tôn Giáo Không Ghi Danh

Ít Khoan Dung đối với các Nhóm Tôn Giáo Độc Lập

 Với cấu trúc pháp lý bắt buộc phải ghi danh các nhóm tôn giáo, giới chức địa phương tiếp tục thực thi các biện pháp trừng phạt đối với các nhóm không muốn ghi danh cũng như tùy tiện từ chối hoặc lờ đi đơn xin ghi danh của một số nhóm cố gắng thực hiện qua các kênh chánh thức. Những người thực hành đức tin không ghi danh tiếp tục đối diện với sự sách nhiễu lặp đi lặp lại từ giới chức, những kẻ đe dọa bắt giữ hoặc ngược đãi nếu họ không rời bỏ tôn giáo của mình hoặc gia nhập một tổ chức tôn giáo được nhà nước công nhận.

Nhà cầm quyền tiếp tục dành sự đối xử ưu đãi cho các tổ chức tôn giáo quốc doanh và công khai phân biệt đối xử với các nhóm độc lập. Vào tháng Giêng năm 2025, nhà cầm quyền tỉnh An Giang đã bắt giữ – và vào tháng Bảy đã kết án – tín đồ Phật Giáo Hòa Hảo độc lập 17 tuổi Hồ Trọng Phúc một năm tù giam. Theo các bản tin truyền thông, Phúc đã đăng tải các bài viết trên mạng xã hội về Phật Giáo Hòa Hảo độc lập và chống lại Ban Trị Sự Phật Giáo Hòa Hảo quốc doanh. Trước thềm lễ kỷ niệm 100 năm ngày khai đạo vào năm 2026, các tín đồ Cao Đài độc lập tiếp tục tìm cách tiếp cận các cơ sở tôn giáo Cao Đài mà nhà cầm quyền đã tịch thu và chuyển giao cho tổ chức Cao Đài quốc doanh vào năm 1997, bao gồm cả Tòa Thánh tại tỉnh Tây Ninh. Các tín đồ Cao Đài độc lập tiếp tục đối diện với lệnh cấm đi lại và các hạn chế khác đối với các cuộc tụ họp tôn giáo, khi nhà cầm quyền vẫn cấm các thánh thất Cao Đài độc lập hoạt động.

Các tu sĩ Phật Giáo tu hành ngoài sự cho phép của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam (GHPGVN – giáo hội quốc doanh) tiếp tục đối diện với sự sách nhiễu. Đáng chú ý, các quan chức cầm quyền khẳng định rằng bất kỳ tu sĩ nào không được GHPGVN thọ giới đều là “giả sư”. Kể từ khi bắt đầu chuyến bộ hành sang Ấn Độ vào tháng Mười Hai năm 2024, nhà sư khổ hạnh Thích Minh Tuệ đã đối diện với nhiều vụ can thiệp và sách nhiễu theo yêu cầu của GHPGVN bởi chánh phủ Sri Lanka cũng như các thành phần thân chính phủ đã đi theo để lăng mạ ông và những người đồng hành. Các thành viên trong đoàn và những người ủng hộ khác đã trở về Việt Nam báo cáo rằng nhà cầm quyền đã câu lưu một số người để thẩm vấn cũng như gây áp lực buộc họ phải công khai lên án sư Minh Tuệ và gia nhập GHPGVN. Giới chức tỉnh Long An cũng tiếp tục giám sát các thành viên của Tịnh thất Bồng Lai (sau đổi tên là Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ) và cấm các tu sĩ, ni cô tại đây cạo đầu hoặc xưng là Phật Tử vì nhóm này từ chối ghi danh dưới sự quản lý của GHPGVN. Bốn thành viên của nhóm Thiền Am vẫn đang bị giam giữ với các cáo buộc theo Điều 331. Các tín đồ Phật giáo Khmer Krom tại vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long cũng tiếp tục đối diện với sự đàn áp leo thang, với ít nhất mười hai tu sĩ và cư sĩ vẫn đang thụ án tù kể từ năm 2023, bao gồm sư Kim Som Rinh và các nhà hoạt động Thạch Nga và Thạch Xuân Đông; cả ba đều bị kết án ba năm rưỡi tù giam theo Điều 331 vào tháng 11 năm 2025. Các quan chức GHPGVN đã ép buộc hoàn tục nhiều tu sĩ Khmer Krom vì các hoạt động vận động tự do tôn giáo của họ, bao gồm sư trụ trì Thạch Chanh Đa Ra, người đang thụ án sáu năm tù. Vào năm 2025, giới chức tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu đã đe dọa phá hủy Chùa Thiên Quang thuộc Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất (GHPGVNTN – độc lập) sau khi trước đó đã phá hủy một phần kiến trúc và gây áp lực buộc các tu sĩ tại đây gia nhập GHPGVN.

Nhà cầm quyền tại Tây Nguyên tiếp tục nhắm vào các tín đồ Thiên Chúa Giáo sắc tộc thiểu số (người Thượng) để gia tăng sách nhiễu sau vụ tấn công vào các trụ sở chính quyền tại Đắk Lắk làm chín người thiệt mạng vào tháng 6 năm 2023. Vào tháng 11, chánh phủ Thái Lan đã dẫn độ nhà hoạt động nhân quyền người Thượng theo đạo Tin Lành Y Quynh Bdap về Việt Nam sau một phiên tòa tập thể vào tháng Giêng năm 2024, kết án vắng mặt ông cùng 100 cá nhân khác vì cáo buộc liên quan đến vụ tấn công Đắk Lắk năm 2023, điều mà ông kiên quyết phủ nhận. Việc dẫn độ ông diễn ra bất chấp lời kêu gọi từ nhiều tổ chức nhân quyền quốc tế lo ngại về việc ông Bdap sẽ không được xét xử theo đúng trình tự pháp luật tại Việt Nam nếu bị trao trả. Người Thượng theo đạo Tin Lành sinh hoạt tại các hội thánh tư gia độc lập trong khu vực, chẳng hạn như Hội Thánh Tin Lành Đấng Christ Tây Nguyên và Hội Thánh Truyền Giáo Phúc Âm, cũng báo cáo về sự gia tăng đàn áp của nhà cầm quyền đối với đức tin của họ kể từ vụ tấn công. Vào tháng 8 năm 2025, công an tại Đắk Lắk đã giải tán nhiều sự kiện do người Thượng tổ chức nhằm hưởng ứng Ngày Quốc Tế Tưởng Niệm các Nạn Nhân của Hành Vi Bạo Lực vì Tôn Giáo hoặc Tín Ngưỡng. Trong năm qua, có nhiều báo cáo về việc giới chức sử dụng bạo lực và đe dọa để uy hiếp và thẩm vấn các tín đồ hội thánh tư gia, ép buộc các cá nhân từ bỏ đức tin hoặc sự liên kết với hội thánh của họ để gia nhập Hội Thánh Tin Lành Việt Nam (Miền Nam) do nhà nước phê chuẩn. Nhà cầm quyền đã bắt giữ và kết án nhiều mục sư hội thánh tư gia cũng như các nhà hoạt động cư sĩ, tuyên án Y Thinh Nie chín năm tù vào tháng 5 năm 2025 và bắt giữ mục sư Y Nuen Ayun vào tháng 10 năm 2025, cả hai đều theo Điều 116. Trong năm, giới chức Lâm Đồng bị báo cáo là đã sách nhiễu những người Hmong theo đạo Tin Lành không quốc tịch sống tại Tiểu Khu 179, buộc cư dân phải chụp ảnh với dao rựa và dao nhọn trong một nỗ lực được cho là nhằm gán ghép họ với bạo lực.

Chống Lại các Phong Trào Tôn Giáo Mới

 Nhà cầm quyền trung ương và địa phương tiếp tục viện dẫn nỗi sợ hãi về các phong trào tôn giáo mới như là lý do biện minh cho nhu cầu kiểm soát thực hành tôn giáo. Các quan chức Việt Nam khẳng định rằng những lo ngại về việc các nhóm tôn giáo ép buộc tín đồ tự hủy hoại thân thể, bỏ bê gia đình, hoặc từ chối điều trị y tế đòi hỏi nhà cầm quyền phải giám sát và can thiệp vào các vấn đề tôn giáo để bảo đảm trật tự xã hội được duy trì. Giới chức địa phương tại nhiều tỉnh, đặc biệt là vùng Tây Bắc, đã công khai bày tỏ nhiệm vụ loại bỏ và diệt trừ các nhóm mà nhà cầm quyền gán nhãn là “đạo lạ”, “tà giáo”, và “tà đạo” đe dọa các chuẩn mực văn hóa truyền thống. Trong năm qua, nhà cầm quyền tại các tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang, Cao Bằng và Lào Cai đã ăn mừng việc thực hiện thành công nhiều chiến dịch nhằm xóa bỏ các đức tin như đạo Dương Văn Mình và Hội Thánh Đức Chúa Trời Toàn Năng thông qua các nỗ lực hăm dọa, đe dọa giam giữ và “cải tạo” các tín đồ của những tôn giáo này.

Vị Thế Quốc Tế Ngày Càng Tăng của Việt Nam

 Những nỗ lực gần đây của Việt Nam nhằm đóng vai trò lãnh đạo trong các nỗ lực quốc tế và đa phương, bao gồm tư cách thành viên Hội Đồng Nhân Quyền Liên Hiệp Quốc (UNHRC), đã nâng cao vị thế quốc tế của quốc gia này trong một chiến dịch mà các tổ chức nhân quyền gọi là bình thường hóa hồ sơ nhân quyền của họ. Vào tháng 10 năm 2025, Việt Nam đã tái đắc cử vào UNHRC nhiệm kỳ 2026-2028. Cũng trong tháng 10 năm 2025, Hà Nội đã đăng cai lễ ký kết Công Ước Liên Hiệp Quốc về Chống Tội Phạm Mạng, một sự thay đổi đáng kể so với thông lệ tổ chức các lễ ký kết như vậy tại Nữu Ước (New York) hoặc Geneva. Sự kiện mang tính bước ngoặt này diễn ra bất chấp việc Việt Nam đang áp dụng nhiều công cụ để trấn áp bất đồng chánh kiến trên mạng, như Luật An Ninh Mạng năm 2018, hình sự hóa việc chỉ trích hoặc chống đối nhà cầm quyền trên không gian mạng. Các điều khoản của những văn kiện pháp lý này thường xuyên được sử dụng để nhắm vào các thành viên của các cộng đồng tôn giáo độc lập hoặc thiểu số, chẳng hạn như tín đồ Phật Giáo Hòa Hảo Hồ Trọng Phúc và Mục Sư Tin Lành Nguyễn Mạnh Hùng, bị kết án lần lượt một năm và sáu năm tù vào năm 2025 vì các bài đăng trên mạng xã hội.

Trong những năm gần đây, nhà cầm quyền Việt Nam cũng đã có những động thái hỗ trợ các nhóm tôn giáo đã ghi danh và tổ chức các sự kiện tôn giáo tầm cỡ nhằm phô trương sự ủng hộ tự do tôn giáo trên trường quốc tế. Các bài viết trên truyền thông nhà nước công khai ca ngợi mối quan hệ đối tác với các tổ chức tôn giáo quốc doanh, cũng như việc đưa lãnh đạo của các nhóm này vào các phái đoàn chánh phủ đi ngoại quốc, đã công khai giúp quảng bá hình ảnh Việt Nam là một quốc gia có truyền thống tôn giáo đa dạng và phong phú. Việc tổ chức các cuộc tụ họp tôn giáo quy mô lớn được nhà cầm quyền phê chuẩn như lễ kỷ niệm 100 năm đạo Cao Đài với Tòa Thánh Cao Đài quốc doanh, Đại Lễ Vesak hàng năm với GHPGVN, và các lễ hội hợp tác với các tổ chức tôn giáo ngoại quốc đã khuếch trương quốc tế nỗ lực của Việt Nam trong việc trình diễn tôn giáo trong nước theo các điều kiện của họ.

Tương tự, Hiệp Hội Truyền Giáo Billy Graham đã hợp tác với nhà cầm quyền Việt Nam để tổ chức một lễ hội truyền giáo với hàng chục ngàn người tham dự tại Cần Thơ vào tháng Mười Hai năm 2024 cũng như một hội nghị mục sư tại Hạ Long với hơn 800 lãnh đạo Tin Lành vào tháng 10 năm 2025. Trong khi Việt Nam đã có những bước tiến để bảo vệ và thúc đẩy các nhóm và lãnh đạo tôn giáo mà họ chấp thuận, những ai từ chối tán thành các nỗ lực của nhà cầm quyền phải đối diện với sự trả đũa gay gắt, bao gồm các nỗ lực gia tăng của nhà cầm quyền và truyền thông nhà nước nhằm giám sát và công khai thông tin cá nhân (đấu tố) các nhà hoạt động tham dự các hội nghị quốc tế để tố cáo hồ sơ tự do tôn giáo của Việt Nam, những người mà nhà cầm quyền coi là phản động. Với ngôi sao quốc tế đang lên, nhà cầm quyền Việt Nam ngày càng đàn áp các thành viên của những nhóm mà họ cho là đe dọa đến câu chuyện rằng Việt Nam là một quốc gia giàu về tôn giáo.

Kết Luận

 Sự tiến bộ đáng kể của Việt Nam trong việc chấp nhận tôn giáo thông qua việc thúc đẩy các tổ chức tôn giáo quốc doanh tương phản với một mặt tối của sự lũng đoạn tôn giáo và đàn áp các tôn giáo thiểu số và tín đồ tôn giáo độc lập. Các thành viên của những nhóm không ghi danh tiếp tục phải gánh chịu những nỗ lực không ngừng nghỉ của nhà cầm quyền nhằm đưa tất cả tôn giáo vào dưới sự quản lý của mình. Những nỗ lực này bao gồm việc sử dụng các vi phạm hành chánh, can thiệp vào nội bộ tôn giáo, sách nhiễu thường xuyên, hoặc đe dọa và ngược đãi đối với những người hành đạo bên ngoài các khuôn khổ do nhà nước quy định.