Tư Tiếu Nguyễn Hữu Quang
Theo CTMM
Ba Sàm Nguyễn Hữu Vinh – vẫn là Ba Sàm – một trong những tiếng nói sớm nhất cất lên lời cảnh báo chua chát: “Hiếm ai bắt tận tay, day tận trán những kẻ thủ phạm gián tiếp và trực tiếp gây ra thảm họa đang diễn ra ở miền Trung…” (1).
Những lời ấy không phải chỉ để nói “đôi lời.” Chúng như một động thái chỉ thẳng vào sự thật trần trụi: Thảm họa lần này không phải trời đất nổi giận, mà là hệ quả của một bộ máy vận hành đầy khiếm khuyết.
Một nhà báo thành danh khác từ Sài Gòn đã mượn hai câu thơ của Phan Bội Châu để bày tỏ: “Mỹ Âu đất có hẹp gì / Lại sinh vào cõi Trung Kỳ Việt Nam.” Nhiều người bảo cụ Phan “nói lẫy,” nhưng nhìn cảnh người dân hôm nay gào thét giữa biển nước, có lẽ đó không còn là lời than nữa, mà là một dự cảm về số phận nghiệt ngã của mảnh đất “chó ăn đá gà ăn sỏi” này (2).
Năm 2025 đang khép lại, nhưng những gì xảy ra sẽ còn hằn sâu trong tâm trí người dân. Chưa hết một năm, 13 cơn bão và lũ lớn liên tiếp quét qua dải đất hình chữ S. Và điều đáng nói hơn: Đến cả những vùng sơn cước như Thái Nguyên, Cao Bằng cũng hóa thành biển hồ, minh chứng cho sự phá nát hệ sinh thái và quy hoạch tàn bạo của con người.
Người dân không còn muốn đổ lỗi cho trời. Họ nhìn thẳng vào cội rễ: Đây là nhân tai, không phải thiên tai.
1. Hòa Thịnh (Đắk Lắk) – một thảm họa được báo trước
Hòa Thịnh – cùng các xã phía đông tỉnh Đắk Lắk – sau lũ không khác gì một vùng đất bị bỏ rơi (3). Nước đổ xuống trong đêm như một cơn bạo hành bất ngờ. Chỉ vài giờ, cả làng chìm trong lũ. Tiếng kêu cứu hòa trong tiếng mưa. Quan tài dựng thành hàng. Dịch vụ mai táng “không kịp thở.”
Nhưng người dân không oán trời. Họ oán những cảnh báo chung chung, oán cách xả lũ vô tội vạ, oán sự chậm trễ của cứu hộ, oán cả những cuộc họp vô cảm ở xa, nơi mà “tình hình thiên tai” chỉ là một báo cáo trong tập hồ sơ.
2. Truyền thông né tránh – sự thật bị vùi rồi lại tự trồi lên như xác rác sau lũ
Khi mạng xã hội kêu rằng “hàng trăm người chết,” báo chí chính thống vội phản bác như phản xạ. Nhưng rồi chính họ lại cập nhật từng con số thương vong, từng câu chuyện đau lòng, từng dãy quan tài (4).
Sự thật không thể bị ém. Nó nổi lên như bùn và cát sau khi nước rút.
Truyền thông “lề đảng” được định hướng chặt chẽ và trở thành một bức bình phong, che chắn mọi thảm họa thay vì soi rọi nguyên nhân gốc rễ (5). Cũng có tờ báo mạnh dạn kể nỗi đau của người dân, nhưng lại tránh né câu hỏi trọng tâm:
“Vì sao người dân bị bỏ mặc?”
3. Nguyên nhân thật sự: Nhân tai – lỗi hệ thống, lỗi quản trị, lỗi của lòng tham
3.1. Thủy điện xả lũ – mũi dao nước chém xuống dân nghèo
16.100 m³/s từ Sông Ba Hạ – đủ sức xóa sổ một vùng dân cư. Người dân không được cảnh báo, không có kế hoạch sơ tán, không có ai dẫn đường.
Trong khi đó, doanh nghiệp thủy điện báo cáo lợi nhuận tăng, tài sản phình to thêm 250 tỷ.
Trên cao: Lợi nhuận chảy ào ào.
Dưới thấp: Nước lũ cuốn sạch mạng người và tài sản.
Có sự bất công nào trần trụi hơn thế? (6)
3.2. Rừng bị xẻ thịt – đất bị bê tông hóa – hệ sinh thái bị băm nát
Miền Trung từng có rừng giữ nước, nay nhiều nơi chỉ còn trơ sườn đồi. Sông bị bồi, suối bị chặn, đất bị “quy hoạch” thành dự án.
Một trận mưa là thành lũ quét.
Ngay cả các đô thị lớn như Hà Nội, Sài Gòn cũng tự tạo thảm họa cho mình. Nhà cao tầng mọc lên san sát, đường bê tông chằng chịt, nhưng hệ thống thoát nước thì giậm chân ở thế kỷ trước.
Tư duy “ăn đất – cạp hạ tầng” đã biến thành công thức tạo ra những thảm kịch.
3.3. Hệ thống phòng chống thiên tai: Lạc hậu, chậm chạp và vô hiệu
Bão lũ năm nào cũng đến, nhưng bản đồ nguy cơ ngập thì cũ mèm; quy trình cảnh báo bị động; kế hoạch sơ tán nằm trong ngăn kéo.
Khi thiên tai ập đến, hệ thống vẫn ngủ quên.
Đó không phải lỗi của tự nhiên. Đó là lỗi của con người – và của những quyết định sai lầm, vô trách nhiệm.
4. Sự lúng túng và bất lực: Nỗi thất vọng kéo dài
Khi dân chìm trong lũ, người dân ngước lên trông chờ chỉ đạo. Nhưng họ thấy gì?
Họp!
Họp nữa! Họp mãi!
Giữa lúc miền Trung oằn mình trong lũ, hình ảnh thủ tướng chủ trì họp “khẩn” từ Nam Phi, trước đó là từ Algeria, khiến không ít người chua chát. Lũ đã cướp đi hàng trăm sinh mạng, gây ra trên 9.000 tỷ đồng thiệt hại, nhấn chìm 186.000 căn nhà, phá hủy 80.000 ha lúa hoa màu, cuốn trôi hơn 3,2 triệu gia súc, gia cầm… Thế nhưng chỉ đến lúc mọi thứ đã nát vụn, những cuộc họp trực tuyến mới được tổ chức liên tiếp.
Nhiều người dân gọi đó là kiểu “mất bò mới lo làm chuồng” – phản ứng muộn màng, nặng màu “nghi thức” hơn là hành động. Với cương vị người đứng đầu chính phủ, trách nhiệm của thủ tướng không thể chỉ gói trong vài cuộc họp qua màn hình phục vụ truyền thông. Nếu quy hoạch lưu vực, cảnh báo sớm, vận hành hồ chứa, và giám sát thủy điện được làm đúng – thì đâu đến mức phải họp khẩn khi hậu quả đã quá rõ ràng? (7)
Trong bối cảnh nội bộ đang bước vào mùa vận động cho các vị trí nhiệm kỳ sau, dư luận càng có lý do để đặt câu hỏi: Liệu những động thái ấy là phản ứng vì dân, hay là bước đi chính trị nhằm củng cố hình ảnh? Người dân không cần biết các cuộc họp được tổ chức từ đâu; họ cần hành động trước khi lũ cuốn đi cả mạng người.
Bởi vì mọi cuộc lễ hội vẫn tiếp diễn.
Hội nghị trung ương 15 đang đến gần.
Đại hội XIV vẫn được chuẩn bị rộn ràng.
Còn những câu hỏi về trách nhiệm thì chìm trong im lặng nặng nề.
Một bộ máy mải chỉnh đốn nội bộ sẽ không thể phản ứng nhanh và kịp với khủng hoảng thực tế.
Một bộ máy sợ trách nhiệm nhưng chẳng bao giờ sợ dân sẽ luôn đưa ra quyết định chậm, hoặc không dám đưa ra quyết định.
Đó chính là dấu hiệu của cuộc khủng hoảng quản trị kéo dài.
5. Hậu quả – không chỉ là con số người chết, mà là những mất mát không đo đếm được
2025 để lại những vết thương sâu:
– Hàng nghìn hộ trắng tay;
– Đất đai bị vùi, cây cối bị bật gốc, mùa màng mất trắng;
– Nguy cơ dịch bệnh sau lũ luôn rình rập;
– Trẻ em thất học, nhiều nơi trường lớp đổ nát;
– Và quan trọng nhất: Niềm tin bị bào mòn đến sát đáy.
Không có thảm họa nào kinh khủng bằng sự mất niềm tin.
6. Bài học cuối: Thiên nhiên không trả thù – thiên nhiên chỉ trả lại những gì con người gieo
Bão lũ không nổi giận vô cớ.
Thiên nhiên không biết thù hằn.
Nhưng nó phơi bày tất cả: Sự yếu kém trong quản lý, sự tham lam của lợi ích nhóm, và sự tổn thương của người dân – những người luôn chịu thiệt đầu tiên. Những bài cảnh báo kiểu này lập tức được lệnh hạ xuống ngay! (8)
Nếu không thay đổi: Minh bạch hơn, có trách nhiệm hơn, đặt tính mạng dân lên trên lợi ích kinh tế, thì Hòa Thịnh chỉ là khởi đầu.
Nhân tai sẽ lặp lại! Và lặp lại khủng khiếp hơn!
Đây không phải định mệnh.
Đây là những cái giá của lựa chọn – và của sự thờ ơ với tương lai.
—
Chú thích:
(1) https://anhbasamdotvet.wordpress.com/2025/11/23/31-ai-la-chu-de-che-ba-ha/ (Ai là chủ “Đế chế Ba Hạ”)
(3) https://vietnamnet.vn/canh-tuong-chua-tung-thay-o-xa-hoa-thinh-2465348.html
TinHoaThinhĐon 