Minh Anh

Theo RFI

Bất chấp các trừng phạt liên tiếp, Bắc Triều Tiên vẫn tiếp tục có nguồn thu ngoại tệ mạnh và duy trì các tiếp cận ngoại giao. Sự tồn tại dai dẳng này của Bình Nhưỡng xuất phát từ « chiến lược các mạng lưới nhỏ », hơn là từ lỗ hổng pháp lý, cho phép đa dạng hóa nguồn thu. Trong chiến lược này, Việt Nam được coi như là một « mạng lưới » quan trọng.

Chiến lược mạng lưới nhỏ là gì ?

Theo giải thích từ hai nhà nghiên cứu James Minnich và Rachel Minyoung Lee, trên trang mạng The Diplomat (01/11/2025), chiến lược mạng lưới nhỏ ở đây được hiểu rõ là phân tán rủi ro. Thay vì dựa vào vài hệ thống lớn dễ bị gián đoạn, Bắc Triều Tiên đã xây dựng một mạng lưới các điểm tiếp xúc (vỏ bọc) thường xuyên kín đáo, bề ngoài có vẻ không đáng kể nếu xét riêng lẻ, nhưng khi kết hợp lại sẽ tạo thành một mạng lưới ở bên ngoài của Bình Nhưỡng.

Đó là các hoạt động trong các lĩnh vực kinh doanh nhà hàng – khách sạn, hợp đồng công nghệ – thông tin độc lập, các công ty thương mại nhỏ, dịch vụ giao nhận hàng hóa và hoạt động thương mại liên quan đến các phái bộ ngoại giao. Mỗi mạng lưới nhỏ này dễ dàng bị bỏ qua, ít được chú ý, nhưng tác động toàn bộ của hệ thống các mạng lưới này là rất đáng kể.

Cách tiếp cận này còn được củng cố bởi ba động lực. Thứ nhất, bằng cách phân tán các nguồn thu và cung thông qua một số kênh nhỏ, Bình Nhưỡng đã giảm thiểu nguy cơ mạng lưới bị tê liệt nếu có một mạng lưới nhỏ bị mất. Thứ hai, việc sử dụng các bên ủy nhiệm, người quản lý được chỉ định, các bên trung gian hay tài sản được chuyển nhượng giúp che giấu bên sở hữu hưởng lợi và gây khó khăn cho việc quy trách nhiệm.

Cuối cùng, mức độ thực hiện chậm chạp theo quy trình của các thể chế trong khu vực, gây ra chậm trễ giữa mối ngờ vực và thực thi giám sát lệnh trừng phạt, một sự chậm trễ hiện đang được Bình Nhưỡng tận dụng khai thác.

Diễn biến bối cảnh trừng phạt

Chiến lược này của Bình Nhưỡng được thiết lập trong bối cảnh các lệnh trừng phạt của quốc tế đè nặng lên nền kinh tế đất nước. Từ năm 2017-2019, Liên Hiệp Quốc siết chặt các lệnh cấm đối với Bắc Triều Tiên mà đỉnh điểm là Nghị quyết 2397 của Hội Đồng Bảo An, hạn chế nhập khẩu các sản phẩm dầu mỏ tinh chế và yêu cầu hồi hương lao động Bắc Triều Tiên trước cuối năm 2019. Một đòn giáng mạnh, tác động trực tiếp đến nguồn lực tài chính và hậu cần của Bình Nhưỡng.

Tuy nhiên, sự việc đã có biến chuyển quan trọng khi Nga, hồi tháng 3/2024, đã phủ quyết triển hạn nhiệm vụ của Nhóm Chuyên gia Liên Hiệp Quốc (viết tắt PoE), hết hạn vào tháng Tư cùng năm. Nhóm này có trách nhiệm giám sát việc áp dụng các lệnh trừng phạt đối với Bắc Triều Tiên.

Nếu như các biện pháp trừng phạt vẫn được duy trì, thì hệ thống giám sát tập trung đã bị sụp đổ và phân mảnh. Việc giám sát kể từ giờ được giao phó cho nhiều quốc gia với các nỗ lực răn đe không đồng đều. Điều này đã tạo môi trường thuận lợi cho việc phát triển chiến lược các mạng nhỏ, mở rộng cơ hội che giấu các hoạt động trốn tránh trừng phạt của Bắc Triều Tiên.  

Những hoạt động, mà theo lưu ý của chuyên gia KingMallory, và được hai tác giả trích dẫn, chủ yếu tập trung theo bốn hướng : Tạo ra ngoại tệ mạnh, Tìm kiếm nguồn cung ứng, Vận chuyển bí mật và Tài chính bí mật. Việc sử dụng lao động, ngành dịch vụ khách sạn – nhà hàng, các dịch vụ công nghệ – thông tin, hoạt động hàng hải và diễn đàn khu vực cho thấy các dòng tài chính khó nhận thấy của Bình Nhưỡng vẫn có thể tồn tại thông qua nhiều vỏ bọc thủ tục dài hạn.

Việt Nam : Một « mạng lưới nhỏ » quan trọng cho Bình Nhưỡng

Trung Quốc và Nga thường bị cáo buộc tạo điều kiện cho hoạt động tài chính bất hợp pháp của Bắc Triều Tiên. Nhưng Bình Nhưỡng từ lâu đã hướng sang Đông Nam Á, được coi là một miền đất mầu mỡ. Một phần, là vì những ngóc ngách tài chính dễ dàng do bộ máy hành chính quan liêu ưu tiên sự ổn định, lĩnh vực dịch vụ vẫn phụ thuộc nhiều vào giao dịch bằng tiền mặt, trong khi hệ thống pháp luật vận hành theo kiểu tiệm tiến.

Mặt khác, Bắc Triều Tiên cũng có thể trông cậy vào mối quan hệ lịch sử với những nước xã hội chủ nghĩa và sự hiện diện ngoại giao lâu dài mà Việt Nam là một ví dụ rõ nét nhất. Chính sách ngoại giao cây tre của Hà Nội – kiên định trong mục tiêu nhưng linh hoạt trong thực tiễn – cho phép Việt Nam thiết lập các mối quan hệ đa dạng với nhiều cường quốc lớn và giúp gia nhập vào các diễn đàn của ASEAN. Vị thế này của Việt Nam bảo vệ quyền tự quyết nhưng cũng tạo ra những vùng xám mà những nước bị trừng phạt có thể khai thác.

Theo hai tác giả bài viết, các hoạt động tài chính bất hợp pháp của Bắc Triều Tiên tại Việt Nam hoặc thông qua Việt Nam trải dài từ việc chuyển hàng từ tầu sang tầu, hoạt động nhà hàng đến thương mại và xuất khẩu lao động công nghệ – thông tin. Bất chấp Nghị quyết trừng phạt 2397 năm 2017, những hoạt động này của Bắc Triều Tiên kéo dài từ năm 2019 đến năm 2025, thông qua nhiều công ty bình phong của Hàn Quốc tại Việt Nam.

Việc Hoa Kỳ năm 2019 và 2025, lần lượt ban hành các trừng phạt nhắm vào hai điệp viên của Bình Nhưỡng, Kim Su Il và Kim Se Un, thuộc Cục Công Nghiệp Vũ Khí (MID), với các cáo buộc có các hoạt động vi phạm lệnh cấm vận như xuất khẩu than, thuê tầu vận tải, lừa đảo nhân viên công nghệ – thông tin nước ngoài, chuyển đổi lợi nhuận thành tiền điện tử…, cho thấy Bình Nhưỡng coi Việt Nam là một môi trường thuận lợi cho nguồn tài trợ chương trình vũ khí hạt nhân, cũng như là tầm ảnh hưởng của MID trong khu vực.

Sự kiên trì này của Bình Nhưỡng còn cho thấy việc áp dụng một cách « nhẹ nhàng » các luật lệ là do ảnh hưởng của các mối quan hệ lịch sử hoặc sự yếu kém của thể chế. Chuyến thăm Bình Nhưỡng hồi tháng 10/2025 của tổng bí thư Tô Lâm đã củng cố tính hai mặt này. Việt Nam vẫn là một trong số ít quốc gia mà Bắc Triều Tiên vẫn duy trì hoạt động của các nhà hàng liên kết với đại sứ quán và các dự án du lịch tuy hạn chế nhưng vẫn tạo ra ngoại tệ. Bình Nhưỡng cũng bị nghi ngờ chuyển hướng hoạt động buôn bán than và phần mềm qua Việt Nam.

Mặc dù Hà Nội chính thức ủng hộ các lệnh trừng phạt của Liên Hiệp Quốc, nhưng chính sách quản lý theo kiểu tiệm tiến và mạng lưới thương mại dày đặc đang tạo ra những vùng xám cho phép các hoạt động nhỏ lẻ diễn ra. Những điểm yếu của Việt Nam trong hoạt động chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí hạt nhân, cùng với sự phát triển của thị trường tiền điện tử được Bình Nhưỡng tận dụng như là một cơ hội cho các hoạt động bất hợp pháp.

Những tính toán chính trị của Bình Nhưỡng

Tuy nhiên, bên cạnh những động lực về tài chính – kinh tế, hai nhà nghiên cứu James Minnich và Rachel Minyoung Lee, nhìn nhận, việc Bình Nhưỡng tăng cường đầu tư ngoại giao vào kênh Việt Nam, ngay từ năm 2019, còn mang những tính toán chính trị. Chuyến thăm Bắc Triều Tiên của ông Tô Lâm, vị lãnh đạo đảng cấp cao nhất của Việt Nam đến Bình Nhưỡng sau 18 năm là một điểm nhấn quan trọng trong quan hệ Việt – Triều.

Trong chuyến thăm này, hai bên đã ký kết nhiều thỏa thuận trong nhiều lĩnh vực trong đó bao gồm cả ngoại giao và quốc phòng. Sự hiện diện của ngoại trưởng và bộ trưởng Quốc Phòng hai nước làm nổi rõ nỗ lực có hệ thống nhằm bình thường hóa quan hệ. Mặc dù chi tiết hiệp định quốc phòng vẫn chưa rõ ràng, nhiều nhà phân tích cho rằng Hà Nội có thể tìm kiếm các hiểu biết kinh nghiệm chiến trường Ukraina từ Bình Nhưỡng, trong khi Bắc Triều Tiên đặt mục tiêu mở rộng phạm vi ngoại giao trong khối ASEAN.

Trong một tính toán ngoại giao rộng lớn hơn, Bình Nhưỡng tìm cách xác định vị thế như là một bên tham gia tích cực thay vì là một kẻ ngoài cuộc biệt lập trong một trật tự đa cực đang nổi lên. Việc ông Tô Lâm đứng ngay bên trái Kim Jong Un đã thể hiện rõ ý định này, báo hiệu tham vọng của Bắc Triều Tiên muốn đa dạng hóa hình ảnh ngoại giao và thể hiện tính chính danh vượt ngoài cả mối quan hệ với Nga và Trung Quốc.

Đối với Hà Nội, góc nhìn này cũng mang tính chiến lược. Sự kiện này còn nhằm thể hiện thế tương phản giữa « Ngoại giao cây tre » của Việt Nam, vốn kiên định về mục tiêu nhưng linh hoạt trong thực hiện, với « thế trận đối đầu cứng rắn nhất chống Mỹ » của Bắc Triều Tiên.

Hai tác giả lưu ý,  Việt Nam và Bắc Triều Tiên đều có chung một bản năng nội tại : cả hai đều coi thế đa cực là bức tường thành chống lại sự phụ thuộc và tạo ra không gian hành động. Và do vậy, những hoạt động ngoại giao này của hai nước thiên về bổ sung chiến lược hơn là đoàn kết vì ý thức hệ, hai nhà nghiên cứu kết luận !

(Theo The Diplomat)