Phan Minh

Theo RFI

Nhân dân tệ (đồng tiền Trung Quốc) đang chiếm ưu thế trong giao dịch thương mại dầu khí giữa Nga và Trung Quốc. Sự phát triển này mang lại rủi ro cho Liên Hiệp Châu Âu (EU), nhưng cũng là cơ hội cho đồng euro trỗi dậy trong bối cảnh toàn cầu hóa năng lượng hiện nay.

Tại Hội nghị Thượng đỉnh lần thứ 25 của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) tại Thiên Tân vào tháng 09/2025, các nhà lãnh đạo Trung Quốc và Nga đã công khai ủng hộ việc tiến hành các giao dịch thương mại năng lượng mà không dùng đồng đô la. Sự thay đổi này nhằm giảm phụ thuộc vào đồng tiền Hoa Kỳ, thể hiện qua việc gia tăng các giao dịch dầu khí từ Nga sang Trung Quốc bằng nhân dân tệ, đánh dấu một sự thay đổi lớn trong thương mại năng lượng.

Đối với Liên Âu và cụ thể hơn là đối với các tập đoàn nằm trong khu vực đồng euro, nơi mà các khoản nhập khẩu dầu mỏ vẫn chủ yếu được thanh toán bằng đô la, sự thay đổi này có thể là một con dao hai lưỡi.

Nhân dân tệ : Yếu tố chủ chốt trong các thỏa thuận năng lượng Nga-Trung

Trong vài năm qua, nhân dân tệ đã khẳng định vị thế là đồng tiền quan trọng trong các giao dịch năng lượng giữa Nga và Trung Quốc. Vào năm 2022, các tập đoàn Gazprom và China National Petroleum Corporation (CNPC) bắt đầu giảm thanh toán bằng đô la cho một số hợp đồng, ưu tiên sử dụng đồng rúp và nhân dân tệ. Năm 2023, thương mại song phương đạt mức kỷ lục 240 tỷ đô la (+26%), với một nửa dầu mỏ Nga xuất khẩu sang Trung Quốc.

Năm 2024, thương mại song phương Trung-Nga đạt 244,81 tỷ đô la Mỹ, tăng 1,9% so với năm 2023, theo số liệu từ hải quan Trung Quốc. Sự gia tăng này là do việc tăng cường giao dịch bằng CNY/RUB, tức là tỷ giá giữa nhân dân tệ và đồng rúp. Nói cách khác, ngày càng có nhiều công ty Nga mua hoặc bán trực tiếp nhân dân tệ đổi lấy rúp, trong khi trước đây họ gần như luôn giao dịch qua tỷ giá USD/RUB (đô la Mỹ và đồng rúp).

Thương mại năng lượng của Nga, từng bị đồng đô la chi phối, đang dần dần chuyển sang đồng tiền Trung Quốc.

Sự thay đổi này đã được xác nhận tại Thiên Tân, nơi Tập Cận Bình, Vladimir Putin và Narendra Modi đã ủng hộ việc gia tăng sử dụng các đồng nội tệ. Chủ tịch Trung Quốc thậm chí đã đề xuất thành lập một ngân hàng phát triển để tránh sử dụng đồng đô la và hạn chế tác động của các lệnh trừng phạt.

Hơn 80% dầu mỏ của EU được thanh toán bằng đô la

SCO bao gồm mười thành viên : Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Pakistan, Iran, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan và Belarus. Các quốc gia này chiếm gần một nửa dân số thế giới và một phần tư GDP toàn cầu. Giao dịch thương mại của Trung Quốc với các đối tác đạt 3,65 nghìn tỷ nhân dân tệ (500 tỷ đô la Mỹ) vào năm 2024.

Các khoản giao dịch của Trung Quốc với các đối tác được thanh toán bằng nhân dân tệ ngày càng nhiều, dần biến đồng tiền Trung Quốc trở thành công cụ trong thanh toán và giao dịch quốc tế, chứ không chỉ được sử dụng trong nước. Tuy nhiên, đô la vẫn giữ vững vị thế thống trị, chiếm 58% dự trữ ngoại tệ toàn cầu vào năm 2024.

Liên Âu vẫn phụ thuộc mạnh vào đô la trong việc thanh toán các khoản nhập khẩu năng lượng. Từ 80% đến 85% dầu mỏ của EU được thanh toán bằng đồng tiền Mỹ, bởi đô la có vai trò như một đồng tiền chung trong giao dịch trên các thị trường toàn cầu. Đô la đóng vai trò trung gian giữa các nhà sản xuất và bên mua, bất kể quốc tịch của họ. Điều này khiến EU trở nên dễ bị tổn thương trước những biến động của đồng đô la và các quyết định từ Cục Dự trữ Liên bang Mỹ.

Những khó khăn mới cho các doanh nghiệp châu Âu

Mặc dù thị trường dầu khí toàn cầu không còn được thống trị bởi đô la mà được phân chia giữa nhiều đồng tiền như nhân dân tệ hoặc rupee của Ấn Độ, các doanh nghiệp châu Âu, đặc biệt là các công ty trong khu vực euro, sẽ phải thích nghi với một tình hình tài chính phức tạp hơn.

Hiện nay, hầu hết các công ty này mua năng lượng bằng đô la. Họ có thể tự bảo vệ khỏi sự biến động của tỷ giá hối đoái nhờ vào các “thị trường bảo hiểm” rất phát triển. Những thị trường này cho phép ký kết các hợp đồng tài chính trước để khóa tỷ giá và tránh thua lỗ nếu giá trị đồng đô la thay đổi.

Với nhân dân tệ, tình hình sẽ khó khăn hơn vì Trung Quốc kiểm soát dòng vốn và hạn chế sự lưu thông của đồng tiền của họ ở nước ngoài. Nói cách khác, nhân dân tệ không lưu thông tự do trên toàn cầu. Điều này làm giảm tính thanh khoản, tức là khả năng của doanh nghiệp trong việc mua hoặc bán nhân dân tệ một cách nhanh chóng khi cần thiết. Đối với các doanh nghiệp, điều này có nghĩa là các khoản thanh toán trở nên phức tạp hơn và chi phí tăng cao.

Một số dấu hiệu cụ thể cho thấy kịch bản này đang dần trở thành hiện thực. Vào tháng 03/2023, China National Offshore Oil Corporation và TotalEnergies đã ký kết giao dịch đầu tiên về khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) thanh toán bằng nhân dân tệ qua sàn giao dịch Thượng Hải. Vài tháng sau, công ty dầu khí quốc doanh của Trung Quốc lại thực hiện một giao dịch khác bằng nhân dân tệ với Engie. Những thỏa thuận này minh họa cho sự gia tăng ảnh hưởng của nhân dân tệ trong các giao dịch năng lượng và báo hiệu một sự thay đổi lớn, trong đó các công ty châu Âu sẽ phải đối mặt với sự đa dạng hóa của các đồng tiền.

Vai trò gia tăng của euro trong việc thanh toán năng lượng

Sự thay đổi trong giao dịch thương mại năng lượng toàn cầu mở ra một cơ hội chiến lược cho Liên Âu : tăng cường vai trò của đồng euro trong việc định giá dầu mỏ và khí đốt, và giảm sự phụ thuộc vào đô la, hoặc trong tương lai xa hơn là nhân dân tệ.

Euro hiện nay là đồng tiền lớn thứ hai trên thế giới, chiếm 20% dự trữ ngoại tệ toàn cầu và là thước đo cho hơn một nửa các khoản xuất khẩu của châu Âu. Tuy nhiên, trong giao dịch thương mại năng lượng, vai trò của euro vẫn còn hạn chế. Từ năm 2018, Ủy Ban Châu Âu đã khuyến nghị tăng cường sử dụng đồng euro trong việc định giá năng lượng nhằm củng cố chủ quyền kinh tế của châu lục này.

Những tiến bộ rõ rệt nhất liên quan đến khí đốt. Theo Ngân hàng Trung ương châu Âu, việc giảm nguồn cung khí đốt từ Nga đã thúc đẩy Liên Âu hội nhập nhiều hơn vào các thị trường khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) toàn cầu. Giá khí đốt tại châu Âu hiện nay liên kết chặt chẽ với các thị trường châu Á, và điều này khiến EU dễ bị tác động bởi sự biến động của nhu cầu toàn cầu. Do sự phụ thuộc lẫn nhau này mà EU buộc phải gia tăng ký kết các hợp đồng khí đốt thanh toán bằng euro.

Logic này cũng có thể áp dụng cho dầu mỏ. Liên Âu nhập khẩu hơn 300 tỷ euro năng lượng mỗi năm. EU có đủ trọng lượng để đàm phán với các đối tác thương mại, đặc biệt là các nhà sản xuất Vùng Vịnh, đang tìm cách đa dạng hóa các đồng tiền trong giao dịch.

Hướng tới một đồng tiền năng lượng châu Âu ?

Biến euro thành đồng tiền tham chiếu trong các giao dịch năng lượng không thể thành hiện thực ngay lập tức, nhưng euro có thể trở thành một đòn bẩy quan trọng trong chính sách tiền tệ và năng lượng của Liên Âu.

Euro có nhiều ưu điểm : ổn định, hoàn toàn có thể chuyển đổi và được hỗ trợ bởi Ngân hàng Trung ương châu Âu. Nếu các lô hàng dầu mỏ hoặc khí đốt được thanh toán bằng euro, điều này có thể giảm sự phụ thuộc vào đô la, đơn giản hóa các cơ chế bảo hiểm tài chính cho các doanh nghiệp châu Âu và tăng cường sự độc lập tài chính của khối 27 nước.

Tuy nhiên, việc chuyển đổi này cũng gặp không ít thách thức. Thị trường năng lượng thanh toán bằng euro hiện vẫn còn ít phát triển và một số quốc gia hoặc doanh nghiệp có thể lo ngại về các lệnh trừng phạt của Mỹ nếu họ rời xa đồng đô la. Để vượt qua những trở ngại này, cần phải tăng cường các thị trường vốn châu Âu, tạo ra các sản phẩm bảo hiểm riêng biệt bằng euro cho năng lượng và bảo đảm chính sách kinh tế ổn định trong toàn khu vực euro.

Mục tiêu không phải là thay thế nhân dân tệ, mà là xây dựng một lựa chọn cân bằng, với đồng euro có vai trò quan trọng trong việc định giá, dự trữ chiến lược trong bức tranh tiền tệ toàn cầu.

Nguồn : The Conversation