BPSOS
Theo Machsong
Trong bài “Mở lối thoát cho đồng bào tị nạn ở Thái Lan” đăng trên báo Mạch Sống ngày 4 tháng 10, chúng tôi trình bày nỗ lực gồm 3 mũi nhọn để dần tháo gỡ hoạn nạn cho đồng bào tị nạn ở Thái Lan:
- Áp lực chính phủ Thái Lan ngưng làm công cụ đàn áp người tị nạn hộ cho nhà nước Việt Nam.
- Vận động cảnh sát Thái Lan giảm việc bắt bớ người tị nạn và cải thiện điều kiện sinh sống và an toàn tại các trại giam di trú (Immigration Detention Center, IDC).
- Mở đường cho đồng bào tị nạn được tạm thời lao động hợp pháp ở Thái Lan trong khi chờ đợi giải pháp bền vững hơn.
Gần đây đã có tiến triển đáng kể trên cả 3 bình diện.
Nhiều bài viết trên Mạch Sống trước đây đã tường trình về áp lực quốc tế ngày càng nhắm vào Thái Lan vì quốc gia này đã tiếp tay làm công cụ đàn áp xuyên quốc gia cho các chế độ độc tài trong vùng, trong đó có Việt Nam. Cuộc vận động quốc tế nhắm vào Thái Lan tiếp tục được chúng tôi leo thang.
Trong bài tới, chúng tôi sẽ giải thích về chính sách mới của chính phủ Thái Lan cho phép người Việt xin giấy phép lao động hợp pháp từng năm một. Chúng tôi đang lên kế hoạch để tận khai thác cơ hội này và sẽ có thông báo chính thức trong nay mai.
Ở đây, chúng tôi trình bày về diễn tiến quan trọng liên quan đến việc cảnh sát Thái Lan bắt người tị nạn và giam họ vào IDC.
Đặt trọng tâm vào Thái Lan
Tháng 5 năm 2024, BPSOS mở thêm hướng quốc tế vận nhắm vào Thái Lan nhằm đẩy lùi áp lực của công an Việt Nam lên chính phủ Thái Lan nhắm vào người tị nạn Việt Nam. Cuộc vận động gồm 3 mũi nhọn song hành:
- Vận động các định chế nhân quyền LHQ
- Huy động các tổ chức nhân quyền quốc tế vào cuộc
- Báo động Uỷ Ban Nhân Quyền Quốc Gia của Thái Lan
Việc mở thêm hướng quốc tế vận này là cần thiết khi chính phủ Thái Lan ngày càng tỏ ra hợp tác để trở thành công cụ đàn áp xuyên quốc gia hộ cho nhà nước Việt Nam:
- Cảnh sát Thái Lan đã bắt và bỏ tù Ông Y Quynh Bdap theo yêu cầu dẫn độ của Việt Nam.
- Cảnh sát Thái Lan bố ráp và bắt hàng loạt người Thượng tị nạn thuộc tổ chức Hội Người Thượng Vì Công Lý (Montagnards Stand for Justice, MSFJ) do Ông Y Quynh Bdap đồng sáng lập năm 2019, và nhiều người Hmong tị nạn.
- Các trại giam IDC dung túng cho những trưởng phòng người Việt, tình nghi có quan hệ với toà đại sứ Việt Nam, trấn áp các người ti nạn người Việt bị giam chung phòng. Trong một số trưởng hợp, đơn xin tại ngoại của người Việt không được giới chức IDC cứu xét vì có sự can thiệp của nhà nước Việt Nam.
Tháng 9 vừa qua, Tổng Thư Ký LHQ đã lên tiếng và nhiều chuyên gia nhân quyền LHQ đã chính thức lên tiếng với Thái Lan. Nhiều tổ chức nhân quyền quốc tế cũng đã bắn tiếng với chính phủ Thái Lan. Đặc biệt, NHRC, cơ quan theo dõi nhân quyền độc lập của chính quyền Thái Lan, ngày 7 tháng 10 vừa qua cũng đã lên tiếng.
LHQ lên tiếng về tình trạng người tị nạn ở Thái Lan
Trong thời gian qua, BPSOS phỏng vấn nhiều người từng bị giam ở hai trại giam IDC ở Suan Phlu và Bang Khen. Thông tin này được đưa vào báo cáo của BPSOS nộp cho Uỷ Ban LHQ rà soát Thái Lan về quyền của phụ nữ điễn ra ngày 19 tháng 6, 2025 ở Geneva. Uỷ ban này đã có nhận định kết luận:
“Việc không có tư cách pháp lý đối với phụ nữ tị nạn và xin tị nạn, những người – nếu bị phát hiện ở bên ngoài trại tị nạn – có nguy cơ bị giam giữ và trục xuất tùy tiện, và trong một số trường hợp bị tra tấn và ngược đãi, và khả năng tiếp cận công lý và chăm sóc sức khỏe của họ bị hạn chế do các rào cản pháp lý, tài chính và xã hội.”
Uỷ ban này đưa ra khuyến nghị cho chính phủ Thái Lan:
“(d) Sửa đổi Luật Di trú; thiết lập hệ thống tị nạn quốc gia tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế; cung cấp sự bảo vệ và quyền tiếp cận công lý và các dịch vụ cơ bản cho phụ nữ xin tị nạn và phụ nữ tị nạn; đánh giá một cách có hệ thống các rủi ro cá nhân và nhu cầu cụ thể của họ, và thực hiện các biện pháp và hướng dẫn để ngăn chặn việc các bà mẹ và con cái của họ bị giam giữ tại các trung tâm giam giữ người nhập cư.”
Ngày 24 tháng 9, Tổng Thư Ký LHQ lên tiếng về Y Quynh Bdap và tổ chức MSFJ tại phiên họp lần 60 của Hội Đồng Nhân Quyền LHQ. Cùng ngày, giác thư chung của 9 báo cáo viên đặc biệt LHQ và 3 tổ công tác chuyên của LHQ được công bố — văn thư gửi chính phủ Thái Lan nêu trường hợp 65 người Thượng và 13 người Hmong bị cảnh sát Thái Lan bắt và giam vào IDC.
Vận động ở Thái Lan
Tháng 3 năm nay, BPSOS lập hồ sơ về số người Thượng bị cảnh sát Thái Lan Bang Yai bắt ngày 23 tháng 2, 2025 và chuyển cho Uỷ Ban Nhân Quyền Quốc Gia (National Human Rights Committee, NHRC) của Thái Lan. Đây là cơ quan độc lập theo dõi tình trạng nhân quyền ở Thái Lan.
NHRC đã thực hiện cuộc điều tra và thị sát các IDC nơi giam giứ số người Thượng bị bắt. Cuộc điều tra này được thực hiện dựa vào đơn tố giác mà chính quyền Tỉnh Bang Yai là bị đơn.
Ngày 7 tháng 10, đại diện của NHRC có buổi họp với các cơ quan chính phủ hữu trách để truyền đạt các nhận xét và khuyến nghị, gồm các điểm chính như sau.
- Giới chức chính quyền tỉnh Bang Yai không hiểu về luật quốc gia và các cam kết của Thái Lan về bảo vệ nhân quyền đối với người được CUTN/LHQ cấp thẻ tị nạn hoặc thẻ đang xin tị nạn. Bắt và giam họ mà không có lệnh toà là trái luật và vi phạm các cam kết quốc tế, trừ một số rất ít ngoại lệ.
- Tuy nhiên, cảnh sát Thái Lan đã không cố tình vi phạm nhân quyền như hành hung, tra tấn, ngược đãi người bị bắt. Họ chỉ thừa hành theo lệnh của cấp trên. Dù vậy, chiếu theo luật của Thái Lan, cảnh sát Thái Lan đã hạn chế quyền và tự do của người bị bắt giữ.
- Việc bắt và giam những người tị nạn đã được tại ngoại trước đây là vi phạm luật quốc gia. Tuy nhiên, cảnh sát Thái Lan bắt và giam những người này vì không biết rằng họ có quy chế tại ngoại. Ngay khi biết, cảnh sát đã trả tự do cho họ ngay lập tức.
- Việc bắt giữ và giam trẻ vị thanh niên có thể là hoặc không là vi phạm nhân quyền, tuỳ từng hoàn cảnh.
- Mặc dù năm 2019 Thái Lan ban hành chương trình sàng lọc người nhập cảnh nhưng không thể hồi hương và năm 2022 Thái Lan ban hành luật về phòng, chống tra tấn và mất tích cưỡng bức, đến nay vẫn chưa có tài liệu hướng dẫn việc áp dụng chúng đối với người cầm thể tị nạn hoặc xin tị nạn của CUTN/LHQ. Giới chức Thái Lan cũng chưa được huấn luyện về tư cách và quyền của họ, dẫn đến tình trạng đối xử không phù hợp và tăng nguy cơ vi phạm nhân quyền.
NHRC, tại buổi họp ngày 7 tháng 10, 2025 với chính phủ Thái Lan đã kiến nghị Bộ Quản Trị Tỉnh, Cảnh Sát Hoàng Gia và CUTN/LHQ cùng phối hợp việc huấn luyện về quy chế và quyền của người tị nạn và soạn thảo các chỉ dẫn cho viên chức và giới chức chính phủ. NHRC cũng khuyến nghị Bộ Bảo Vệ Quyền và Tự Do và Uỷ Ban Quốc Gia Chống Tra Tấn và Mất Tích Cưỡng Bức phối hợp đưa ra các chỉ dẫn thực thi Luật Phòng, Chống Tra Tấn năm 2022. NHRC cũng kiến nghị Sở Di Trú Thái Lan đưa ra các hướng dẫn thực thi Cơ Chế Sàng Lọc Quốc Gia được thành lập năm 2019.
NHRC cho biết sẽ nộp bản báo cáo điều tra cho Tổng Chưởng Lý của chính phủ Thái Lan.
“Đây là một thành tựu quan trọng nhưng chưa đủ,” Ts. Nguyễn Đình Thắng, Tổng Giám Đốc kiêm Chủ Tịch BPSOS, nhận xét. “Chúng tôi sẽ phải theo dõi việc chính phủ Thái Lan thực thi các khuyến nghị này ra sao; cụ thể, chúng tôi muốn biết cảnh sát Thái Lan có ngưng hoặc giảm bớt việc bắt giữ những người cầm thẻ được cấp bởi CUTN/LHQ hay không.”
Bài liên quan:
Mở lối thoát cho đồng bào tị nạn ở Thái Lan
CEDAW: BPSOS nêu vấn đề người tỵ nạn tại phiên rà soát Thái Lan
LHQ: Chính phủ Thái Lan cần bảo vệ nhân quyền của người tị nạn
Thông Cáo của Uỷ Ban Nhân Quyền Quốc Gia Thái Lan
Ủy Ban Nhân Quyền Quốc gia (NHRC) khuyến nghị các cơ quan liên quan xây dựng hướng dẫn dành cho người sở hữu thẻ tị nạn đang cư trú tại Thái Lan, phù hợp với Đạo luật Phòng, Chống Tra tấn và các quy tắc quốc tế.
Ông Wasan Phaileeklee, Ủy Viên Nhân Quyền Quốc Gia, tiết lộ rằng NHRC đã nhận được đơn khiếu nại vào tháng 3 năm 2025. Đơn khiếu nại nêu rõ vào ngày 23 tháng 2 năm 2025, các viên chức hành chính tại tỉnh Nonthaburi (bị đơn) đã bắt giữ một nhóm công dân Việt Nam thuộc dân tộc Thượng, hầu hết là người tị nạn hoặc người xin quy chế tị nạn. Tổng cộng có 65 cá nhân, bao gồm 15 trẻ em, đã bị bắt giữ. Bảy trong số những người bị bắt giữ đã được Cục Di trú cho tại ngoại. Nguyên đơn tin rằng quá trình bắt giữ và giam giữ trong trường hợp này có thể là bất hợp pháp và cấu thành hành vi vi phạm nhân quyền. Do đó, một cuộc điều tra được yêu cầu.
NHRC đã xem xét tất cả các sự kiện, nguyên tắc pháp lý và nguyên tắc nhân quyền liên quan và tin rằng Hiến pháp Vương quốc Thái Lan quy định rằng mọi người có quyền sống và tự do. Không được bắt và giam giữ một người trừ khi có lệnh của tòa án hoặc vì các lý do khác theo quy định của pháp luật. Điều này bao gồm việc cấm khám xét người hoặc bất kỳ hành động nào ảnh hưởng đến quyền hoặc tự do về tính mạng và thân thể, theo Luật Phòng Ngừa và Trừng Phạt Tra Tấn và Cưỡng Bức Mất Tích năm 2022 và Công Ước Quốc Tế về các Quyền Dân Sự và Chính Trị (ICCPR).
NHRC đã xem xét đơn khiếu nại và nhận thấy có ba vấn đề riêng biệt cần xem xét. Vấn đề thứ nhất là liệu bị đơn có thực hiện hay không thực hiện hành vi vi phạm nhân quyền đối với người bị giam giữ trong quá trình bắt giữ và giam giữ, vi phạm Đạo Luật Phòng Ngừa và Trừng Phạt Tra Tấn và Cưỡng Bức Mất Tích năm 2022 hay không. NHRC nhận thấy rằng, trong quá trình bắt và giam giữ, viên chức hành chính của bị đơn đã thông báo cho người bị giam giữ về các quyền hợp pháp của mình. Viên chức này cũng cung cấp một thông dịch viên tiếng Việt có thể giao tiếp lưu loát bằng tiếng Thái và cung cấp một luật sư để tư vấn pháp lý. Ông [viên chức hành chính] cũng đã ghi lại thông tin video và âm thanh của người bị giam giữ trong Mẫu Por Tor 1. Không có tình tiết hoặc bằng chứng nào cho thấy có việc sử dụng bạo lực hoặc đe dọa để buộc nhận tội. Hơn nữa, bị đơn đã báo cáo việc giam giữ và đính kèm một đoạn video clip cho Quận Trưởng và Viện Kiểm Sát tỉnh Bang Yai. Theo mẫu thông báo về việc giam giữ, các quan chức nhà nước và hệ thống thông báo của Văn Phòng Kiểm Sát tỉnh Nonthaburi, mặc dù việc bắt giữ và giam giữ trong trường hợp được đề cập trong đơn khiếu nại cấu thành hành vi vi phạm quyền và tự do về tính mạng và thân thể, bao gồm quyền tự do đi lại, nhưng vì bị đơn đã hành động theo luật cho phép và không gây thương tích hoặc thiệt hại cho người bị bắt và giam giữ, hành vi của bị đơn cấu thành hành vi hạn chế quyền và tự do hợp pháp. Ở giai đoạn này, chưa thể xác định liệu bị đơn đã thực hiện hay không thực hiện hành vi vi phạm nhân quyền.
Vấn đề 2: Việc bắt và giam giữ một người đã từng bị Cục Quản Lý Xuất Nhập Cảnh truy tố [ vì nhập cảnh và cư ngụ bất hợp pháp] và hiện đang được tại ngoại có phải là hành vi vi phạm nhân quyền không? Bị đơn đã bắt và giam giữ một công dân Việt Nam một cách công khai. Người bị bắt và giam giữ không cung cấp bằng chứng chứng minh rằng họ đã từng bị truy tố. Sau đó, các điều tra viên tại Đồn Cảnh Sát Bang Yai phát hiện ra rằng bảy người bị giam giữ trước đó đã từng bị truy tố về cùng một tội danh và đã được tại ngoại theo luật định. Các điều tra viên sau đó đã thả những người bị giam giữ, cho rằng việc này là thừa thãi và trái pháp luật. Theo các nguyên tắc quốc tế trong quy trình tư pháp hình sự nhằm bảo vệ người phạm tội khỏi bị trừng phạt hai lần cho cùng một tội danh (nguyên tắc Ne bis in idem), ở giai đoạn này, không thể xác định liệu bị đơn đã thực hiện hay không thực hiện hành vi vi phạm nhân quyền.
Vấn đề 3: Bị đơn đã thực hiện hay không thực hiện hành vi vi phạm nhân quyền đối với trẻ em trong vụ bắt giữ nhóm dân tộc Thượng? Người ta tin rằng bị đơn đã phối hợp với các cán bộ của Văn Phòng Phát Triển Xã Hội và An Ninh Cá Nhân Tỉnh Nonthaburi để sàng lọc 15 trẻ em đi cùng. Ba trong số những trẻ em này đã được chuyển đến Nhà Trẻ Em và Gia Đình Tỉnh Nonthaburi vì cha mẹ các em không có khả năng chăm sóc các em. Các quan chức đã đánh giá sức khỏe tâm thần và sự phát triển của trẻ em và nhận thấy các em phát triển tốt so với độ tuổi, không bị trầm cảm hoặc các vấn đề sức khỏe tâm thần khác. Đối với những trẻ em cần được mẹ đi cùng đến phòng tạm giam, vì các em vẫn còn ở độ tuổi cần sự chăm sóc chặt chẽ của mẹ, các em được đưa đến Trung Tâm Tiếp Nhận Mẹ và Con, điều này sẽ có lợi hơn cho trẻ em so với việc tách các em khỏi mẹ. Các quan chức đã đánh giá trung tâm và nhận thấy rằng nơi đây được trang bị đầy đủ để chăm sóc trẻ em. Theo Đạo Luật Bảo Vệ Trẻ Em năm 2003 và Công Ước LHQ về Quyền Trẻ Em (CRC), ở giai đoạn này, chưa thể xác định liệu bị đơn đã thực hiện hay không thực hiện bất kỳ hành vi nào cấu thành vi phạm nhân quyền.
Tuy nhiên, NHRC lưu ý thêm rằng một số lượng đáng kể công dân Việt Nam được CUTN/LHQ cấp thẻ đang cư trú tại Thái Lan trong khi chờ đợi định cư đến một quốc gia thứ ba. Tuy nhiên, họ đã nhập cảnh bất hợp pháp vào nước này trái với Đạo Luật Di Trú năm 1979. Do đó, các giới chức chính quyền được yêu cầu tiến hành các thủ tục pháp lý đối với họ. Mặc dù có Quy Định năm 2019 của Thủ Tướng về việc sàng lọc người nước ngoài nhập cảnh vào Vương Quốc và không thể trở về quốc gia gốc của họ, nhằm giải quyết tình trạng pháp lý của những người nước ngoài như vậy ở Thái Lan mà không thể hoặc không muốn trở về quốc gia gốc của họ, trên thực tế, các thủ tục như vậy chủ yếu dựa trên sự đồng ý tự nguyện của cá nhân và có thể phải chịu giới hạn thời gian dài. Hơn nữa, mặc dù Đạo Luật Phòng Ngừa và Trừng Phạt Tra Tấn và Mất Tích Cưỡng Bức năm 2022 quy định nguyên tắc không trục xuất, nhưng không có hướng dẫn rõ ràng nào cho người xin tị nạn hoặc người tị nạn cư trú tại Thái Lan. Hơn nữa, các giới chức còn thiếu kiến thức và hiểu biết về tình trạng và quyền lợi của người sở hữu thẻ CUTN/LHQ, điều này có thể dẫn đến việc đối xử không phù hợp và gây ra nguy cơ vi phạm nhân quyền.
Vì lý do này, tại cuộc họp về bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền vào ngày 7 tháng 10 năm 2025, NHRC đã quyết định khuyến nghị Sở Hành Chính Tỉnh, Cảnh Sát Hoàng Gia Thái Lan và CUTN/LHQ cùng nhau giáo dục và nâng cao nhận thức cho các giới chức Thái Lan về tình trạng và quyền lợi của người sở hữu thẻ do CUTN/LHQ cấp, cũng như thiết lập các hướng dẫn và quy định về hợp tác liên ngành nhằm ngăn ngừa các vấn đề trong hoạt động của các giới chức chính phủ có thể ảnh hưởng đến quyền lợi của những người sở hữu thẻ này.
Bộ Bảo Vệ Quyền và Tự Do và Ủy Ban Quốc Gia Chống Tra Tấn và Mất Tích Cưỡng Bức sẽ cùng nhau thiết lập các hướng dẫn theo Đạo Luật Phòng, Chống Tra Tấn năm 2019, đặc biệt Điều 13. Cục Quản Lý Xuất Nhập Cảnh cũng sẽ thiết lập các hướng dẫn theo Quy định của Thủ tướng Chính phủ năm 2019 về việc sàng lọc người nước ngoài nhập cảnh vào Vương Quốc và không thể trở về nước. NHRC sẽ nộp báo cáo này về kết quả điều tra các vi phạm nhân quyền lên Văn Phòng Tổng Chưởng Lý. Báo cáo này sẽ được sử dụng làm thông tin để xem xét theo Đạo Luật Phòng, Chống Tra Tấn năm 2022, phù hợp với Biên Bản Ghi Nhớ về Hợp Tác Bảo Vệ Nhân quyền và Hỗ Trợ Pháp Lý cho Công Chúng giữa NHRC và Văn Phòng Tổng Chưởng Lý.
TinHoaThinhĐon 