The Economist
Theo VNTB
Dang nắng nhiều hơn có thể cải thiện sức khỏe tim mạch và hệ miễn dịch. Chỉ cần đừng để bị cháy nắng.
Ngày 22 tháng 9 là ngày lập thu, ngày đầu mùa thu, và ít nhất ở bán cầu bắc, báo hiệu giai đoạn sáu tháng ít ánh nắng khi đêm sẽ dài hơn ngày. Vì thế, hàng triệu người châu Âu ở phía bắc, vốn thiếu ánh nắng, sẽ tìm đến những bãi biển Caribe hoặc Bắc Phi để tận hưởng những tia nắng mùa đông.
Các bác sĩ của họ có lẽ sẽ muốn họ ở nhà hơn. Bởi ngoài việc khiến da lão hóa sớm, tia cực tím (UV) trong ánh sáng mặt trời còn làm rối loạn DNA. Nó gây ra ung thư da, căn bệnh có ngày càng có nhiều người trên toàn thế giới bị. Và mặc dù một chút ánh nắng là cần thiết để tạo ra vitamin D, dưỡng chất này cũng có thể được lấy từ thực phẩm hoặc thuốc bổ sung. Vì lý do đó, trong vài thập kỷ qua, các khuyến cáo y tế cộng đồng thường nhấn mạnh việc tránh nắng, bằng cách tìm bóng râm, che chắn và sử dụng kem chống nắng.
Tuy nhiên, có lẽ những lời khuyên này đã đi hơi quá xa—ít nhất là đối với cư dân ở những quốc gia ít ánh nắng, nằm ở vĩ độ cao (gần Bắc Cực hoặc Nam Cực hơn). Ngày càng có nhiều nghiên cứu gợi ý rằng ánh nắng mang lại những lợi ích sức khỏe vượt xa vitamin D. Những lợi ích này bao gồm khả năng bảo vệ khỏi bệnh tim, ung thư và các bệnh tự miễn. Một nghiên cứu được công bố năm ngoái, chẳng hạn, đã phân tích dữ liệu y tế từ 360.000 người Anh da sáng hơn (trắng) và phát hiện rằng việc tiếp xúc nhiều hơn với tia cực tím —dù là sống ở miền nam nước Anh nhiều nắng hơn so với miền bắc ít nắng, hay thường xuyên sử dụng giường tắm nắng—đều có liên quan đến việc giảm lần lượt 12% và 15% nguy cơ tử vong, ngay cả khi đã tính đến nguy cơ ung thư da tăng cao.
Kết quả này phù hợp với một nghiên cứu quy mô lớn khác được công bố cách đây một thập niên. Nghiên cứu do Pelle Lindqvist, nhà dịch tễ học tại Viện Karolinska ở Stockholm, dẫn dắt, đã theo dõi 30.000 phụ nữ Thụy Điển trong 20 năm. Nó cũng cho thấy rằng, ngay cả khi đã loại bỏ ảnh hưởng của tuổi tác, mức sống và tình trạng sức khỏe, hành vi thường xuyên tìm ánh nắng có liên quan đến việc giảm nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân. Những người tiếp xúc nhiều nhất với ánh nắng chỉ có nguy cơ tử vong bằng một nửa so với những người tiếp xúc ít nhất.
“Nói chung là lợi ích của ánh nắng lớn hơn nguy cơ—miễn là bạn không để bị cháy nắng”, Richard Weller, bác sĩ da liễu tại Đại học Edinburgh và cũng là một trong các tác giả của nghiên cứu ở Anh, lập luận. Bác sĩ Lindqvist và Weller cũng nằm trong số 17 nhà khoa học đã viết một bài nhận xét, được xuất bản vào tháng 6, kêu gọi các cơ quan y tế công cộng chú ý hơn đến bằng chứng ngày càng nhiều về tác động có lợi của tia UV.
Quá trình tiến hóa cho thấy rõ ràng rằng ánh nắng mặt trời có nhiều mặt tích cực. Ở châu Phi đầy nắng, nơi loài người không lông lần đầu tiến hóa, con người đã được trang bị nhiều melanin — một sắc tố giúp bảo vệ da khỏi tác động làm rối loạn DNA của tia UV. Nhưng khi một số người trong số đó di cư lên phía bắc, đến những nơi có ánh nắng yếu hơn, thì lượng melanin ở con cháu họ giảm xuống, cho phép tia UV thâm nhập nhiều hơn.
Làn da sáng đã tiến hóa ít nhất hai lần — một lần ở người châu Âu hiện đại và một lần nữa ở người Đông Á — và áp lực tiến hóa thúc đẩy điều đó nằm trong số những áp lực mạnh mẽ nhất từng thấy trong bộ gen người, theo David Whiteman, chuyên gia ung thư da tại Viện Nghiên cứu Y học QIMR Berghofer ở Brisbane. Tất cả điều này cho thấy tia UV đóng một vai trò nhất định trong các quá trình sinh học trong cơ thể người — và cả việc tiếp xúc quá ít hay quá nhiều ánh nắng đều không tốt.
Một trong những lợi ích của ánh nắng mặt trời thì ai cũng biết. Tia UV cần thiết để cơ thể sản sinh vitamin D, thiếu hụt chất này có thể gây mềm xương và dị tật xương ở trẻ em. Mức vitamin D trong máu cao hơn được cho là liên quan đến nhiều lợi ích sức khỏe tiềm năng, từ cải thiện tim mạch cho đến giảm nguy cơ ung thư. Nhưng một số nghiên cứu quy mô lớn về tác động của việc bổ sung vitamin D lại cho kết quả gây thất vọng, theo Amaya Virós, nhà nghiên cứu ung thư da tại Đại học Manchester. (Năm 2022, một bài xã luận trên New England Journal of Medicine lập luận rằng, dựa trên những kết quả đó, các bác sĩ nên ngừng khuyến cáo mọi người sử dụng vitamin D như một loại thuốc bổ thông thường).
Một số nhà nghiên cứu hiện cho rằng mối liên hệ giữa vitamin D và sức khỏe thực chất được giải thích bởi các cơ chế hóa học khác chịu ảnh hưởng của ánh nắng. Có vô số ứng cử viên: ánh sáng mặt trời dường như tác động đến hoạt động của nhiều gen khác nhau. Một cơ chế nhận được sự chú ý đặc biệt liên quan đến nitric oxide, một phân tử tín hiệu có tác dụng giãn mạch và hạ huyết áp. Năm 2009, một nhóm nghiên cứu tại Đức đã chứng minh rằng tia UV biến đổi các hóa chất trong da thành nitric oxide, sau đó di chuyển vào máu — và việc phơi sáng toàn thân đã khiến huyết áp giảm nhanh chóng và rõ rệt.
Điều này làm sáng tỏ thêm dữ liệu sẵn có cho thấy huyết áp thường tăng dần khi đi xa khỏi xích đạo. Một nghiên cứu năm 2017 phát hiện huyết áp tăng khoảng 5 mmHg (đơn vị đo huyết áp) cho mỗi 1.000 km đi lên phía bắc so với đường xích đạo. Huyết áp cao là yếu tố nguy cơ gây bệnh tim mạch — và tỷ lệ tử vong do bệnh tim ở các quốc gia vĩ độ cao cũng thể hiện một mô hình theo mùa rất rõ rệt: cao nhất vào mùa đông và thấp nhất vào mùa hè. Một phần nguyên nhân đến từ thời tiết lạnh, thay đổi chế độ ăn và các yếu tố khác. Nhưng một số nhà nghiên cứu đặt câu hỏi liệu thiếu ánh nắng có góp phần vào hiện tượng này hay không.
Một bằng chứng thú vị khác liên quan đến tác động của tia UV lên hệ miễn dịch. Với bệnh đa xơ cứng (MS), ánh nắng dường như mang lại sự thuyên giảm (giống như huyết áp cao, MS cũng phổ biến hơn ở các vùng vĩ độ cao). Một số nhà khoa học đang khám phá liệu tác động của tia UV lên hệ miễn dịch có thể cải thiện khả năng chống lại ung thư hay không. Trong một nghiên cứu chưa công bố, tiến sĩ Virós và Weller đã nghiên cứu một cơ chế miễn dịch cụ thể (không liên quan đến vitamin D) ở cả người và chuột thí nghiệm, cơ chế này có thể giúp giảm nguy cơ ung thư di căn sang các bộ phận khác của cơ thể.
Các nghiên cứu khác cũng cho thấy mối liên hệ giữa việc tiếp xúc ánh nắng với tỷ lệ mắc tiểu đường thấp hơn (với bằng chứng từ thí nghiệm trên chuột, một lần nữa có sự tham gia của nitric oxide). Thiếu ánh nắng còn được cho là một nguyên nhân quan trọng khiến hơn 80% thanh thiếu niên ở một số thành phố châu Á hiện nay phải đeo kính. Ánh sáng mạnh — loại ánh sáng khó tạo ra trong nhà — có vẻ rất cần thiết để điều chỉnh sự phát triển của mắt trẻ em.
Tất cả những điều này đang thúc đẩy một số nhà nghiên cứu kêu gọi điều chỉnh lại các hướng dẫn y tế công cộng, nhằm giảm bớt việc nhấn mạnh quá mức vào tránh nắng, đồng thời thừa nhận rằng rủi ro và lợi ích sẽ khác nhau giữa những người có làn da sáng hơn và da tối hơn. “Bạn không thể nói với một người gốc Phi rằng anh ta có cùng mức rủi ro và lợi ích từ việc tiếp xúc ánh nắng như một người gốc Scotland”, tiến sĩ Virós nói. Ở Anh, bệnh tim mạch giết nhiều người hơn hẳn mỗi năm (khoảng 170.000) so với ung thư da, vốn giết khoảng 3.000 người, tiến sĩ Weller chỉ ra.
Không phải ai cũng hào hứng như vậy. Phần lớn các nghiên cứu mới cho thấy lợi ích đều chỉ được thực hiện trên những người da sáng ở các quốc gia ít nắng. Các kết quả tích cực về huyết áp, ung thư… dường như hợp lý về mặt sinh học, tiến sĩ Whiteman nhận định. Nhưng bản chất của nghiên cứu dịch tễ học khiến khó có thể chắc chắn rằng các nhà khoa học đã tính đến mọi nguyên nhân khác. Cơ chế sinh học cho nhiều mối liên hệ rõ ràng giữa ánh nắng và sức khỏe vẫn còn thiếu hoặc chưa được hiểu rõ. “Tôi nghĩ rằng chúng ta vẫn chưa có bằng chứng xác thực”, ông nói. Tại Anh, Viện Nghiên cứu Y tế và Chăm sóc đã kết luận hồi đầu năm nay rằng bằng chứng hiện tại chưa đủ mạnh để biện minh cho việc thay đổi khuyến cáo chính thức về tránh ánh nắng mạnh từ tháng 3 đến tháng 10.
Nhưng ở những nơi khác thì tình hình đang thay đổi. Úc có đông người gốc châu Âu, những người vốn không phù hợp về mặt tiến hóa với khí hậu nơi họ đang sống, theo tiến sĩ Whiteman. Hệ quả là Úc có tỷ lệ ung thư da thuộc hàng cao nhất thế giới, và cũng là nơi đi đầu trong việc khuyến cáo tránh nắng, vốn nay đã trở thành tiêu chuẩn toàn cầu. Thế nhưng, năm ngoái Úc đã điều chỉnh lại khuyến cáo của mình để tính đến lợi ích của ánh nắng cũng như tầm quan trọng của màu da.
Ý tưởng rằng ánh nắng vừa có lợi vừa có hại tạo ra một thông điệp y tế công cộng khá phức tạp, Antony Young, nhà quang sinh học da (ngành sinh học nghiên cứu ảnh hưởng của ánh sáng, đặc biệt là tia cựu tím lên da người) tại King’s College London, nhận xét. Nhưng ông vẫn nhận thấy có sự chuyển biến trong lĩnh vực này. “Không ai nói rằng bạn nên bị cháy nắng. Nhưng một số đồng nghiệp của tôi, những người trước đây chưa bao giờ ủng hộ bất kỳ hình thức phơi nắng có chủ đích nào, giờ đây có lẽ đã bắt đầu dịu lại”.
________________
Nguồn:
TinHoaThinhĐon 