Hải Di Nguyễn

Theo Machsong

Vừa qua, báo Công an Tây Ninh đưa tin họ đã “tiếp nhận 353 công dân Việt Nam do phía chức năng Campuchia trao trả.”  

Bản tin này có gì đáng chú ý? 

Thứ nhất, họ viết “Những công dân này đa số là cư trú, lao động trái phép, vi phạm pháp luật ở Campuchia.” 

Một khái niệm được Liên Hiệp Quốc sử dụng trong vài năm gần đây là “human trafficking for forced criminality”, tức buôn người nhằm cưỡng ép tham gia các hoạt động phạm pháp—rất khác các hình thức buôn bán người khác. Một người có thể phạm pháp khi làm việc trong casino, “lừa tình”, lừa đảo qua mạng… nhưng vẫn là nạn nhân buôn người nếu bị lừa về chi tiết việc làm; bị lừa hoặc bắt cóc sang Campuchia (hoặc nước khác); bị bán từ chủ này sang chủ khác; bị bóc lột sức lao động, đe dọa, đánh đập, tra tấn; bị tịch thu giấy tờ, điện thoại; không thể tự rời đi mà chỉ có thể tự chuộc ra (hoặc được giải cứu), v.v. 

Một điều LHQ thường xuyên lặp đi lặp lại trong các văn bản về hình thức buôn người mới này ở Đông Nam Á là các chính phủ cần xác định ai là nạn nhân, và hỗ trợ họ, không nên xem tất cả là tội phạm ngay cả khi họ tham gia các hoạt động phạm pháp. 

Tất nhiên trong số những người Việt được trao trả từ Campuchia sẽ có nhiều loại—có người hoàn toàn chủ động sang Campuchia, biết mình sẽ làm gì và có người cùng tham gia lường gạt và bóc lột đồng bào—nhưng cách viết của bản tin cho thấy công an Tây Ninh dường như không có sự phân biệt giữa những người phạm pháp và những nạn nhân buôn người bị cưỡng ép phạm pháp. 

Họ cũng nói “đa số là cư trú, lao động trái phép, vi phạm pháp luật ở Campuchia”, vậy số còn lại là ai? Bài viết hoàn toàn không nhắc tới nạn nhân buôn người, hay khả năng có nạn nhân buôn người trong số các công dân Việt Nam đó. 

Ngoài ra, bản tin có câu “Hiện cơ quan chức năng đã làm thủ tục nhập cảnh cho 253 công dân còn hộ chiếu, 86 công dân mất hộ chiếu đang tiến hành xác minh làm rõ. Riêng 14 công dân qua lại biên giới quốc gia mà không làm thủ tục xuất cảnh, Đồn Biên phòng cửa khẩu quốc tế Xa Mát đã ra quyết xử phạt vi phạm hành chính với số tiền 56 triệu đồng nộp ngân sách nhà nước.” Tức là mỗi người bị phạt 4 triệu đồng (gần 152 USD).

Như chúng tôi đã nêu ra trong nhiều bài viết, nhiều nạn nhân ở Campuchia bị công an hoặc sứ quán bỏ mặc khi gia đình cầu cứu. Một số nạn nhân còn bị phạt 6 triệu đồng (khoảng hơn 227 USD) ở cửa khẩu vì tội “qua lại biên giới quốc gia mà không làm thủ tục xuất cảnh, nhập cảnh theo quy định của pháp luật”, dù bị lừa hoặc bắt cóc sang Campuchia, dù bị bóc lột hành hạ, dù là nạn nhân buôn người mới được giải cứu hoặc được gia đình bán nhà bán đất chuộc về. Có nạn nhân thậm chí mới 15 tuổi. 

Hơn nữa, một số nạn nhân tôi từng tiếp xúc, bao gồm một số trường hợp gần đây được giải cứu, còn không biết mình sẽ đi Campuchia—cứ nghĩ công việc ở Tây Ninh hoặc đâu đó gần biên giới.  

Bài viết nói “Qua làm việc các công dân trên khai nhận, thông qua mạng xã hội để tìm việc làm rồi sau đó tự nguyện xuất cảnh hợp pháp hoặc trái phép sang Campuchia làm việc…” Nhưng có phải tất cả đều biết mình sẽ sang Campuchia không? Có phải tất cả đều biết mình sẽ làm việc gì không? Ngay cả khi họ có đầy đủ thông tin và tự nguyện vào đó, họ có quyền lợi người lao động không? Họ có quyền được rời đi nếu muốn không? 

Rõ ràng Việt Nam đi sau thế giới trong việc hiểu khái niệm buôn người, và trong cách phòng chống buôn người. Khi không hiểu vấn đề buôn bán người nhằm cưỡng ép vào các hoạt động phạm pháp, chính quyền Việt Nam không công nhận họ là nạn nhân, không giải cứu nạn nhân, không hỗ trợ những người được hồi hương, và cũng không trừng phạt thích đáng những kẻ đã bóc lột nạn nhân (bao gồm những người bóc lột nạn nhân sau giải cứu, như thông dịch viên tìm cách “ăn tiền”). 

Những điều này chúng tôi đã nêu ra trước phiên rà soát Việt Nam về Công ước về các Quyền Dân sự và Chính trị (International Covenant on Civil and Political Rights, viết tắt ICCPR), chỉ mới tháng 7/2025 vừa qua. 

Bài liên quan:

Những câu chuyện kinh hoàng trong ổ lừa đảo ở Campuchia

Nạn nhân buôn người ở Campuchia bị chính quyền Việt Nam bỏ mặc

Việt Nam và vấn đề buôn người cho các hoạt động phạm pháp

Vài điều cần cảnh giác về nạn buôn người sang các nước láng giềng