Châu Quang

Theo DCVO

Chuyên gia George Friedman đúc kết một mô hình ngoại giao đặc trưng mà Tổng thống Mỹ Donald Trump áp dụng trong các vấn đề quốc tế. Những điểm chính mà chuyên gia này rút ra được là: “gây sốc – đàm phán – trừng phạt – khen thưởng”.

Trump thường bắt đầu bằng yêu sách mạnh mẽ, sau đó kêu gọi đàm phán. Nếu đàm phán thất bại hoặc không diễn ra, ông áp dụng biện pháp trừng phạt (kinh tế hoặc quân sự). Trong suốt quá trình này, ông luân phiên đe dọa lẫn khen ngợi đối phương để tạo áp lực hoặc khuyến khích hợp tác.

Ví dụ với Iran, Trump yêu cầu Iran từ bỏ chương trình hạt nhân, đe dọa hậu quả nếu không tuân thủ. Sau các cuộc đàm phán gián tiếp không đạt kết quả, ông ra lệnh không kích các cơ sở hạt nhân của Iran.

Ví dụ với NATO, Trump chỉ trích các nước NATO không chi đủ cho quốc phòng, đe dọa Mỹ có thể rút khỏi liên minh. Sau nhiều vòng đàm phán, các nước châu Âu đồng ý tăng chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP rồi Trump tuyên bố Mỹ vẫn cam kết chơi với NATO.

Với thương mại toàn cầu, Trump áp thuế cao để gây sốc, sau đó đàm phán song phương với từng quốc gia nhằm đạt được các thỏa thuận có lợi hơn cho Mỹ.

Về quan hệ với Nga và Ukraine; Trump gợi ý Mỹ có thể giảm hỗ trợ cho Ukraine, nhằm mở đường đàm phán với Nga; mục tiêu là giảm lo ngại của Nga và thúc đẩy một thỏa thuận hòa bình, dù có thể bất lợi cho Ukraine.

Chuyên gia George Friedman kết luận rằng mô hình ngoại giao của Trump không theo lối truyền thống mà dựa trên món võ tạo cú sốc để tái định hình cán cân quyền lực, sau đó dùng đàm phán và đòn bẩy để đạt mục tiêu.

Trump áp dụng mô hình nào với Việt Nam?

Trump đang áp dụng với Việt Nam một phiên bản có điều chỉnh chút chút của mô hình nói trên. Gây sốc: Trump áp thuế 46% lên toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam, viện dẫn thâm hụt thương mại và cáo buộc Việt Nam là điểm trung chuyển hàng Trung Quốc.

Sau khi gây áp lực, Trump tạm hoãn thuế trong 90 ngày để tạo không gian đàm phán. Trừng phạt tiềm tàng: nếu Việt Nam không nhượng bộ, Mỹ đe dọa sẽ tái áp thuế hoặc tăng thêm. Nếu Việt Nam nhượng bộ, Mỹ có thể duy trì miễn trừ thuế hoặc ký kết các thỏa thuận thương mại song phương.

Phản ứng của Việt Nam ra sao?

Nhượng bộ kinh tế, Việt Nam đã ký thỏa thuận năng lượng trị giá 4,15 tỷ USD với các công ty Mỹ và cam kết nhập khẩu LNG, công nghệ điện gió.

Giảm thuế nhập khẩu từ Mỹ, Việt Nam đề xuất miễn thuế cho máy móc nông nghiệp, thiết bị y tế và máy bay Boeing.

Giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, Việt Nam đang cố gắng đáp ứng yêu cầu của Mỹ muốn cắt giảm linh kiện Trung Quốc trong hàng xuất khẩu sang Mỹ; nhưng gặp khó khăn về công nghệ và thời gian.

Tình hình đàm phán song phương đi tới đâu?

Ngày 19/6/2025, hai bên đã tổ chức một vòng đàm phán trực tuyến với sự tham gia của Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên, phía Mỹ là Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick và Đại diện Ngoại thương Jamieson Greer.

Việt Nam đề nghị Mỹ xem xét lại mức thuế “có đi có lại” và mở rộng quyền tiếp cận thị trường cho các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.

Hai bên cũng thảo luận về việc xây dựng quy tắc xuất xứ hàng hóa phù hợp với chuỗi cung ứng toàn cầu, nhằm tránh cáo buộc hàng Trung Quốc “đội lốt” hàng Việt.

Trong thời gian chờ kết quả đàm phán, mức thuế tạm thời 10% đã được áp dụng từ tháng 4.

Cuộc đàm phán này có liên quan đến chính sách của Việt Nam ưu đãi gia đình Trump trong dự án sân golf ở Hưng Yên?

Có, cuộc đàm phán này có liên hệ rõ rệt đến việc chính phủ Việt Nam ưu đãi đặc biệt cho dự án sân golf Trump International ở Hưng Yên, do gia đình Trump đầu tư.

Dự án Trump International sử dụng gần 1.000 hecta đất, gồm 3 sân golf 18 lỗ, khu biệt thự và khách sạn 5 sao, trị giá 1,5 tỷ USD. Chủ đầu tư là Trump Organization hợp tác với Kinh Bắc City (KBC), một tập đoàn bất động sản lớn của Việt Nam. Dự án được phê duyệt chỉ sau 3 tháng, bỏ qua nhiều bước như đánh giá môi trường và lấy ý kiến cộng đồng — vốn thường mất vài năm. Dự án được khởi công ngay khi Việt Nam đang đàm phán để tránh mức thuế 46% từ Mỹ. Việc ưu ái dự án của gia đình Trump có thể được hiểu là “thiện chí” từ phía Việt Nam, nhằm tạo không khí thuận lợi cho đàm phán. Thủ tướng Phạm Minh Chính nói rằng chuyến thăm của Eric Trump, con trai Tổng thống Mỹ, đã “thúc đẩy chúng tôi đẩy nhanh dự án”.

Việt Nam có thể đang áp dụng chiến thuật “đánh vào lợi ích cá nhân” để tác động đến chính sách của Trump — tương tự cách một số nước từng làm với con rể Jared Kushner hay con gái Ivanka Trump trong nhiệm kỳ trước. Việc ưu đãi quá mức cho một dự án gắn với gia đình tổng thống Mỹ có thể gây nghi ngờ về tính minh bạch và chủ quyền chính sách của Việt Nam.

Cuộc đàm phán này có liên quan đến hiện tượng hàng loạt doanh nghiệp lớn, vừa và nhỏ Việt Nam thi nhau đóng cửa?

Có, cuộc đàm phán hiện nay có liên quan mật thiết đến làn sóng đóng cửa của nhiều doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, điện tử, đồ gỗ và da giày.

Mức thuế 46% mà Mỹ đe dọa áp dụng khiến chi phí xuất khẩu tăng vọt, làm hàng Việt mất sức cạnh tranh. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa không đủ khả năng tài chính để chịu đựng chi phí tăng, dẫn đến phá sản hoặc tạm ngừng hoạt động.

Mỹ yêu cầu Việt Nam giảm linh kiện có nguồn gốc Trung Quốc, nhưng phần lớn doanh nghiệp Việt phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu từ Trung Quốc. Việc thay đổi chuỗi cung ứng trong thời gian ngắn là bất khả thi với doanh nghiệp vừa và nhỏ, dẫn đến mất đơn hàng và đóng cửa.

Trong khi đàm phán chưa ngã ngũ, nhiều doanh nghiệp trì hoãn đầu tư, ngừng tuyển dụng hoặc thu hẹp quy mô để giảm rủi ro. Một số doanh nghiệp FDI cũng tạm dừng mở rộng sản xuất, chờ kết quả đàm phán.

Các tỉnh như Long An, Đồng Nai và Bắc Ninh có tỷ lệ đóng cửa nhà máy tăng cao, đặc biệt trong ngành dệt may và điện tử. Lao động phổ thông, đặc biệt là lao động nữ, bị ảnh hưởng nặng nề do mất việc làm hàng loạt.

Nếu đàm phán thất bại và thuế 46% được áp dụng, làn sóng đóng cửa có thể chuyển từ rải rác sang diện rộng, kéo theo hệ lụy xã hội và kinh tế nghiêm trọng. Khi đó, các ngành như dệt may, đồ gỗ, điện tử sẽ bị ảnh hưởng nặng nề; các tập đoàn đa quốc gia có thể chuyển đơn hàng sang các nước khác như Mexico, Ấn Độ; GDP Việt Nam có thể giảm 0,5–1% nếu mất thị trường Mỹ.

Việt Nam phải làm gì để ứng phó?

Một là tăng cường đàm phán với EU, Nhật, Hàn để bù đắp thị trường. Hai là đẩy mạnh nội địa hóa chuỗi cung ứng nhằm đáp ứng yêu cầu xuất xứ. Ba là tận dụng các hiệp định FTA hiện có như CPTPP, EVFTA để mở rộng thị trường.

(Châu Quang hỏi và ghi lại với sự giúp đỡ của AI. AI có thể sai)