Đặng Đình Mạnh

Theo Nguoi-viet

Tôn giáo và tín ngưỡng tại miền Nam Việt Nam từ lâu đã nổi bật bởi sự cởi mở, phóng khoáng, và đa dạng, phản ánh tinh thần tự do tôn giáo vốn là một phần của văn hóa vùng đất này trước năm 1975 và tinh thần đó tiếp tục được duy trì, tiếp nối sau năm 1975, tuy kém hơn.

Trong bối cảnh đó, cơ sở tu tại gia Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ (trước đây là Tịnh Thất Bồng Lai) tại Long An là một ví dụ điển hình cho sự thực hành tín ngưỡng linh hoạt, dựa trên tín lý Phật giáo nhưng không bó buộc theo khuôn mẫu chính thống.

Tuy nhiên, vụ việc Cơ Quan An Ninh Điều Tra Công An Tỉnh Long An truy tố ông Lê Thanh Nhất Nguyên, một thành viên của Thiền Am về tội “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” vào Tháng Bảy, 2024, và chuẩn bị đưa ra xét xử vào ngày 28 Tháng Năm, 2025, cho thấy một cách tiếp cận thiếu hiểu biết và đầy thiển cận về bản chất tôn giáo miền Nam, dẫn đến những sai lầm nghiêm trọng trong tố tụng.

Tôn giáo miền Nam – Cởi mở và đa dạng

Miền Nam Việt Nam là vùng đất của sự giao thoa văn hóa và tôn giáo, nơi các tín ngưỡng không chỉ dựa trên Phật Giáo (bao gồm Đại Thừa, Nguyên Thủy, Bắc Tông, Nam Tông) mà còn pha trộn với Công Giáo, Nho Giáo, Đạo Giáo, Lão Giáo, và cả triết học Đông-Tây.

Các tôn giáo như Cao Đài, Hòa Hảo, Tứ Ân Hiếu Nghĩa, Bửu Sơn Kỳ Hương, Tam Tông Miếu, Đạo Ông Dừa, Đạo Ông Trần… hay những dị nhân tu hành ẩn dật tại núi Thất Sơn (An Giang), tuy không hề xưng danh tôn giáo, tín ngưỡng, nhưng đều thể hiện sự linh hoạt trong tín lý và thực hành.

Ngoài các chùa Phật Giáo chính thống, thì nhiều cơ sở tu hành, dù lấy tín lý Phật Giáo làm nền tảng, thường không tuân theo khuôn mẫu chính thống mà thực hành theo cảm nhận tâm linh cá nhân. Họ vẫn sử dụng y phục màu lam, nâu sồng, sử dụng các vật dụng như chuông, khánh, mõ, tràng hạt, tượng Phật, nhưng niềm tin thì cởi mở, đôi khi kết hợp tranh ảnh thiền sư Tây Tạng, Ấn Độ, hay thậm chí hình tượng Chúa Giêsu Công Giáo, các danh nhân thế giới và Việt Nam.

Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ là một cơ sở tu tại gia điển hình, nơi những người tu hành thực hiện các nghi thức mang màu sắc Phật Giáo nhưng không tự nhận là chùa hay tu sĩ Phật Giáo chính thống. Tương tự như vậy, gần đây, hiện tượng hành giả Minh Tuệ – người bộ hành, khất thực, không chùa, không tượng, không kinh, không đệ tử… cũng minh chứng cho sự đa dạng trong cách thực hành tôn giáo tại miền Nam.

Những người ngoài vùng hoặc không quen thuộc với bối cảnh này thường hiểu sai, nhìn vào hình thức bên ngoài và đánh đồng các hình thức hành tu này với Phật Giáo chính thống, từ đó đưa ra những phán xét khá phiếm diện.

Những phán xét này không khác với sự phán xét của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam khi căn cứ vào hiến chương của mình rồi tự tiện cho là chuẩn mực để khẳng định cơ sở tu tại gia Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ là giả tu, giả chùa, giả sư một cách hết sức phi lý, như sau:

-Vì cơ sở tu tại gia Thiền Am không phải là nơi tu hành Phật Giáo, nhưng bị đánh giá theo tiêu chuẩn như một chùa Phật Giáo chính thống.

-Vì Hiến chương của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam chỉ có giá trị đối với các thành viên, trong khi đó, cơ sở tu tại gia Thiền Am không phải là thành viên thì không thể áp dụng hiến chương để phán xét được.

-Vì cơ sở tu tại gia của Thiền Am do ông cụ Lê Tùng Vân sáng lập đã có từ hơn 80 năm, việc dùng hiến chương của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam vốn sinh sau đẻ muộn (thành lập năm 1981), chỉ mới có 44 năm để đánh giá một cơ sở tu hành thâm niên hơn là phi lý.

Sự phi lý tương tự như khi Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam cho rằng hành giả Minh Tuệ không phải là tu sĩ vì ông không thuộc giáo hội quản lý?!

Vụ truy tố Lê Thanh Nhất Nguyên – Một cáo buộc thiếu cơ sở

Theo cáo trạng, ông Lê Thanh Nhất Nguyên bị truy tố vì hành vi “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” liên quan đến việc nhận tiền và vật chất từ các nhà hảo tâm, với tổng số tiền gần 366 triệu đồng từ ba cá nhân, cùng đơn tố cáo từ sáu người khác về số tiền hàng trăm triệu đồng.

Cơ quan điều tra cho rằng ông Nhất Nguyên và những người tại Thiền Am đã “giả danh chùa, giả sư, gọi trẻ em là chú tiểu” để kêu gọi từ thiện, dẫn đến việc các nhà hảo tâm bị “lừa” khi tưởng đây là cơ sở Phật Giáo chính thống. Tuy nhiên, cáo buộc này bộc lộ nhiều sai lầm nghiêm trọng.

Thứ nhất, cáo buộc dựa trên hiểu biết thiển cận về tôn giáo miền Nam. Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ không tự nhận là chùa hay cơ sở Phật Giáo chính thống, mà là một cơ sở tu tại gia, thực hành tín ngưỡng theo cách riêng, điều này hoàn toàn phù hợp với truyền thống tôn giáo miền Nam. Những người tố cáo đều đã từng đến cơ sở Thiền Am để biết về hình thức hoạt động tín ngưỡng tại nơi này.

Việc sử dụng y phục, chuông mõ, hay gọi trẻ em là “chú tiểu” không đồng nghĩa với việc giả danh, mà là một phần của thực hành tâm linh. Những người ủng hộ Thiền Am, như các nhà hảo tâm, có thể đã bị thu hút bởi hình ảnh cảm động của các em nhỏ và tinh thần từ thiện, nhưng không có bằng chứng rõ ràng rằng ông Nhất Nguyên cố ý lừa dối để chiếm đoạt tài sản.

Vì những yếu tố bị cho là lừa dối, vốn phải che đậy, giấu giếm… thì thật ra, đối với Thiền Am tất cả đều công khai trước mắt mọi người, kể cả những người tố cáo Thiền Am lừa đảo.

Bản thân hành vi nhận hỗ trợ không tự động cấu thành tội lừa đảo nếu không có ý định gian dối. Như vửa nếu trên, mọi việc của Thiền Am đều công khai, không hề có sự giấu giếm, che đậy để gian dối gì cả.

Chưa kể, với việc bắt giữ Nhất Nguyên khi nhận số tiền 100 triệu đồng của ông Hồ Phước Lợi có dấu hiệu “gài bẫy” của chính ông Hồ Phước Lợi hoặc của cơ quan điều tra tỉnh Long An. Mặc dù, xét cho cùng thì việc nhận tài sản được tặng cho là hoàn toàn hợp pháp.

Thứ hai, cáo buộc vi phạm quyền tự do tôn giáo. Hiến Pháp Việt Nam minh thị quy định đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, bao gồm quyền thực hành theo niềm tin cá nhân.

Việc truy tố ông Nhất Nguyên dựa trên giả định rằng Thiền Am “giả chùa, giả sư, giả tu” là một cách áp đặt định kiến, phủ nhận quyền tự do thực hành tôn giáo của cơ sở này.

Cộng đồng quốc tế, bao gồm Ủy Ban Tự Do Tôn Giáo Quốc Tế Hoa Kỳ (USCIRF), đã liệt kê ông Nhất Nguyên và các thành viên Thiền Am vào danh sách “nạn nhân tự do tôn giáo và niềm tin” toàn cầu, cho thấy sự công nhận quốc tế về tính bất công của vụ án.

Thứ ba, thiếu chứng cứ pháp lý rõ ràng. Theo Điều 174 BLHS, tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản yêu cầu chứng minh hành vi gian dối và ý định chiếm đoạt. Tuy nhiên, cơ quan điều tra chưa công khai bằng chứng cụ thể rằng ông Nhất Nguyên cố ý lừa gạt các nhà hảo tâm, hay số tiền nhận được đã được sử dụng sai mục đích. Các video và bài đăng trên kênh YouTube “5 Chú Tiểu – Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ” chỉ là nội dung tuyên truyền về hoạt động của cơ sở, không đủ để kết luận về hành vi lừa đảo.

Nguy cơ từ cách tiếp cận sai lầm

Vụ truy tố ông Nhất Nguyên không chỉ là vấn đề cá nhân mà còn đặt ra tiền lệ nguy hiểm cho tự do tôn giáo tại Việt Nam. Việc áp đặt tiêu chuẩn cứng nhắc về “chùa thật, sư thật” lên các cơ sở tu hành linh hoạt như Thiền Am có thể dẫn đến sự đàn áp các thực hành tín ngưỡng không chính thống. Hơn nữa, các luật sư bào chữa cho Thiền Am, đã bị điều tra theo Điều 331 BLHS vì tố cáo sai phạm tố tụng, cho thấy dấu hiệu trả thù và bịt miệng những người bào chữa, bảo vệ quyền lợi cho cơ sở Thiền Am.

So với lịch sử, các cơ sở tu hành tại miền Nam trước 1975, như Cao Đài, Hòa Hảo, Tứ Ân Hiếu Nghĩa, Bửu Sơn Kỳ Hương, Tịnh Độ Cư Sĩ, Tam Tông Miếu, Đạo Ông Dừa, Đạo Ông Trần… từng được tự do thực hành mà không bị chính quyền áp đặt danh xưng hay truy tố. Sự cởi mở này đã tạo nên một nền văn hóa tôn giáo phong phú, điều mà các cơ quan chức năng hiện nay cần tôn trọng thay vì phán xét dựa trên định kiến.

Tóm lại, vụ truy tố Lê Thanh Nhất Nguyên về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản là một sai lầm nghiêm trọng, xuất phát từ sự thiếu hiểu biết về tính đa dạng và cởi mở của tôn giáo miền Nam. Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ, dù không phải là chùa chính thống, vẫn có quyền thực hành tín ngưỡng theo cách riêng, và việc nhận hỗ trợ từ thiện không tự động cấu thành tội lừa đảo.

Cơ quan tố tụng tỉnh Long An cần xem xét lại cáo buộc, đảm bảo tuân thủ quyền tự do tôn giáo theo Hiến pháp và các cam kết quốc tế. Vụ việc này là lời cảnh báo về nguy cơ lạm quyền và áp đặt định kiến, đe dọa đến tinh thần tự do tín ngưỡng vốn là di sản tinh thần quý báu của miền Nam Việt Nam.

Phủ nhận tu hành tại cơ sở tu tại gia Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ, chẳng khác nào phủ nhận tu hành của các tôn giáo, tín ngưỡng tại miền Nam Việt Nam từ bao thế hệ. [kn]