Trúc Phương

Theo Nguoi-viet

Theo lệ thường, tổng thống không bổ nhiệm giám đốc Đài Tiếng Nói Hoa Kỳ (Voice of America – VOA) nhưng, vào ngày 11 Tháng Mười Hai, Tổng Thống tân cử Donald Trump đã loan báo chọn bà Kari Lake, một đồng minh trung thành, ngồi vị trí tiếp quản VOA. Kari Lake lâu nay luôn chỉ trích truyền thông dòng chính và cũng từng là người phủ nhận kết quả bầu cử tổng thống năm 2020…

Sứ mạng truyền thống của VOA

Với việc bổ nhiệm Kari Lake, ông Trump nói rằng tân giám đốc VOA sẽ “mang lại một điều chắc chắn rằng các giá trị Tự Do của người Mỹ sẽ được truyền bá trên toàn thế giới MỘT CÁCH CÔNG BẰNG và CHÍNH XÁC, không như những lời nói dối do Phương Tiện Truyền Thông Tin Tức Giả Mạo phát tán.”

Kari Lake, thất bại trong cuộc chạy đua vào ghế Thượng Viện liên bang (đại diện Arizona) trong mùa bầu cử 2024 và cũng không thành công khi tranh cử chức thống đốc năm 2022, từng “tạo dựng tên tuổi chính trị” của mình khi chia sẻ thông tin sai lệch về COVID-19. Bà cũng mạnh mẽ phủ nhận kết quả bầu cử (của bà lẫn Trump vào năm 2020).  Vốn là cựu binh trong làng truyền thông, Kari Lake từng dẫn chương trình tin tức của Fox 10 (chi nhánh Phoenix) suốt 22 năm cho đến khi nghỉ việc năm 2021. Trong bài phát biểu tại Đại Hội Toàn Quốc Đảng Cộng Hòa giữa năm 2024, Kari Lake cáo buộc rằng “loạn tin giả” đã tung hoành suốt “tám năm qua khi đơm đặt dối trá về Tổng Thống Donald Trump và những người yêu nước tuyệt vời ủng hộ ông”…

Khi được Donald Trump loan tin bổ nhiệm làm giám đốc VOA, Kari Lake tweet rằng: “Dưới sự lãnh đạo của tôi, VOA sẽ hoàn thành xuất sắc sứ mệnh: Ghi chép lại những thành tựu của Hoa Kỳ trên toàn thế giới.”

Tuy nhiên, đó không hẳn là sứ mệnh truyền thống của VOA, nơi “cam kết cung cấp phạm vi đưa tin toàn diện và mang đến sự thật với khán giả.” VOA, được Quốc Hội tài trợ và trực thuộc Cơ Quan Truyền Thông Toàn Cầu Hoa Kỳ (U.S. Agency for Global Media – USAGM), đang cung cấp thông tin với gần 50 ngôn ngữ và tiếp cận khoảng 354 triệu người mỗi tuần trên khắp thế giới.

Được thành lập năm 1942, VOA ra đời để chống lại luận điệu tuyên truyền của Đức Quốc Xã. “Chúng tôi mang đến cho các bạn những tiếng nói từ Hoa Kỳ” – phát thanh viên William Harlan Hale nói trong chương trình đầu tiên phát bằng tiếng Đức – “Hôm nay và hàng ngày kể từ bây giờ, chúng tôi sẽ mang đến thông tin cho các bạn về nước Mỹ và về cuộc chiến (Đệ Nhị Thế Chiến). Đó là những tin tức có thể tốt nhưng cũng có thể xấu. Dù thế nào, chúng tôi luôn mang đến sự thật cho các bạn.”

Đến cuối Đệ Nhị Thế Chiến, VOA đã phát sóng 3,200 chương trình với 40 ngôn ngữ mỗi tuần, cung cấp cho khán thính giả toàn cầu những thông tin về nước Mỹ cũng như cho thế giới thấy mô hình báo chí tự do hoạt động như thế nào. VOA tiếp tục hoạt động mạnh thời Chiến Tranh Lạnh. Và khi Cơ Quan Thông Tin Hoa Kỳ (United States Information Agency) được thành lập năm 1953, VOA trở thành bộ phận truyền thông lớn nhất của cơ quan này.
Ngày nay, VOA có hơn 2,000 nhân viên, hoạt động với ngân sách $267 triệu, có nhiệm vụ sản xuất nội dung phát thanh, kỹ thuật số và truyền hình, được phân phối bởi mạng lưới vệ tinh, cáp, FM và MW và khoảng 3,500 đài liên kết. VOA là cơ quan truyền thông quốc tế lớn nhất của Mỹ (các đài khác gồm Radio Free Europe/Radio Liberty, Radio Free Asia và Radio Martí).

Ngay từ khi thành lập, giới chức chính phủ đã tranh luận về sự cân bằng mà VOA nên duy trì và đạt được giữa việc đưa tin tức với việc thúc đẩy chính sách đối ngoại của Mỹ. Nhiều năm qua, VOA đã thực hiện một số bước để bảo vệ sự độc lập trong chính sách biên tập và đường hướng đưa tin. Cuối thập niên 1950, VOA đề ra các nguyên tắc để bảo vệ tính toàn vẹn biên tập của các chương trình phát sóng. Những nguyên tắc này sau đó trở thành “Hiến Chương VOA” (VOA Charter) vào năm 1960, được Tổng Thống Gerald Ford ký thành luật năm 1976.

Có ba nguyên tắc chính: Tin tức VOA phải “chính xác, khách quan và toàn diện;” “đại diện cho nước Mỹ chứ không phải bất kỳ bộ phận nào của xã hội Mỹ;” và không chỉ đưa tin về các chính sách Hoa Kỳ mà còn cung cấp “các cuộc thảo luận và ý kiến ​​có trách nhiệm” về những chính sách đó. Tiến thêm một bước, Đạo Luật Phát Thanh Quốc Tế Hoa Kỳ (U.S. International Broadcasting Act) năm 1994 đưa ra luật “bức tường lửa” (firewall) cấm bất kỳ viên chức chính phủ Hoa Kỳ nào can thiệp việc đưa tin khách quan, độc lập của VOA.

Michael Pack và chiến dịch phá “tường lửa”

Luật “bức tường lửa” đã bị đe dọa và thậm chí phá vỡ thời chính quyền Trump 1.0. Trong những ngày đầu đại dịch COVID-19 (Tháng Hai, 2020), chính quyền Trump cáo buộc VOA “phục vụ” cho… Bắc Kinh, khi “khuếch đại” việc tuyên truyền ngăn chặn coronavirus của chính phủ Trung Quốc. Tiếp đó, Trump bổ nhiệm Michael Pack làm sếp Cơ Quan Truyền Thông Toàn Cầu Hoa Kỳ (USAGM), nơi quản lý VOA. Ngay lập tức, hai viên chức cấp cao – Amanda Bennett, giám đốc VOA; và Sandy Sugawara, phó giám đốc VOA – từ chức. Ngồi ghế lãnh đạo USAGM “chưa nóng đít,” Michael Pack nhanh chóng tước bỏ quyền hạn của hầu hết lãnh đạo cấp cao và sa thải những người đứng đầu các mạng lưới phát sóng do chính phủ tài trợ, trong đó có Radio Free Europe/Radio Liberty và Radio Free Asia.

“Công việc thực sự của tôi là tát cạn đầm lầy (“drain the swamp”), loại bỏ tham nhũng và giải quyết những vấn đề có yếu tố thiên vị, chứ không phải bảo các nhà báo phải đưa tin gì,” Michael Pack nói.

Suốt bảy tháng làm việc tại USAGM, cơ quan mẹ của VOA, Pack đối mặt nhiều cáo buộc can thiệp vào quy trình sản xuất/biên tập tin tức, từ việc thao túng nhân sự trong ban giám đốc VOA, từ chối gia hạn thị thực làm việc (work visa) cho nhân viên nước ngoài, đến việc can thiệp sâu vào việc qui trình biên tập và thậm chí những yêu cầu “gỡ bài” khỏi trang web, hệt như chính sách kiểm duyệt ở các nước độc tài.

Dưới thời Michael Pack, USAGM còn điều tra Steve Herman, chánh thông tín viên VOA đặc trách Tòa Bạch Ốc, vì “tội” ​​chống Trump. Chưa hết, một cuộc điều tra chính thức của liên bang cho biết Michael Pack bị cáo buộc “lãng phí hoặc lãng phí nghiêm trọng các nguồn lực của chính phủ” (“waste or gross waste of government resources”) khi trả cho một công ty tư nhân $1.6 triệu để điều tra những viên chức điều hành trong nội bộ USAGM mà ông cho là “không đủ trung thành.”

Ngày 14 Tháng Giêng, 2021, một nhóm nhà báo VOA cùng ký thư yêu cầu giám đốc và phó giám đốc VOA từ chức. Và cuối cùng, vào đúng ngày Biden nhậm chức (20 Tháng Giêng, 2021), Michael Pack từ chức sếp USAGM.

Sự hỗn loạn của giai đoạn Michael Pack đã dẫn đến việc cải cách USAGM, được chính Quốc Hội đề xướng. Đáng chú ý nhất là việc thành lập Ban Cố Vấn Phát Thanh Quốc Tế (International Broadcasting Advisory Board – IBAB). IBAB là một thực thể liên bang độc lập gồm bảy người: Sáu chuyên gia về truyền thông đại chúng và các vấn đề quốc tế, do tổng thống bổ nhiệm và được Thượng Viện xác nhận; và một ghế thuộc về ngoại trưởng.

Nhiệm vụ IBAB là duy trì tính độc lập của USAGM, đồng thời đóng vai trò bổ nhiệm và bãi nhiệm những người đứng đầu các cơ quan thực thuộc USAGM. Nói cách khác, người đứng đầu VOA cùng một số vị trí quan trọng khác “chỉ có thể được bổ nhiệm hoặc bãi nhiệm nếu được Hội đồng (IBAB) chấp thuận.” Đó là cách mà Michael Abramowitz, cựu chủ tịch Freedom House và ký giả kỳ cựu của tờ Washington Post, được bổ nhiệm giám đốc VOA vào Tháng Sáu, 2024.

VOA trở thành “phiên bản Mỹ” của… báo Nhân Dân?

Việc tổng thống bổ nhiệm ghế giám đốc VOA là sai luật. Về nguyên tắc, chỉ sếp USAGM mới có quyền bổ nhiệm giám đốc VOA, trong khi ghế điều hành USAGM bây giờ thuộc quyền chỉ định của IBAB – như nói ở trên, gồm bảy thành viên (ba người thuộc Cộng Hòa và ba người thuộc Dân Chủ) và người còn lại là ngoại trưởng (hoặc được ngoại trưởng chỉ định).

Sáu thành viên IBAB nói trên phải được Thượng Viện chuẩn y (những thành viên hiện tại trong IBAB đã được Thượng Viện chuẩn y vào Tháng Mười Hai, 2023). CEO hiện tại của USAGM là bà Amanda Bennett (từng làm giám đốc VOA từ 2016-2020). Khi loan báo bổ nhiệm Kari Lake ngồi ghế giám đốc VOA, Trump nói rằng ông cũng sẽ “sớm” thông báo việc bổ nhiệm người thay thế Amanda Bennett.

Cần nói thêm, báo chí và các công ty truyền thông dường như đang tranh nhau “nịnh” Trump. Amazon đã tặng $1 triệu cho quỹ nhậm chức của Trump. Nhà sáng lập Amazon, Jeff Bezos, sở hữu tờ Washington Post, đã công khai khước từ việc ủng hộ Kamala Harris. Patrick Soon-Shiong, chủ sở hữu tờ Los Angeles Times, cũng thực hiện hành động tương tự. Trong suốt quá trình Trump lập tân nội các kể từ khi chiến thắng bầu cử, Los Angeles Times không có bài xã luận nào chỉ trích lựa chọn nội các của Trump. Mark Zuckerberg, CEO của Meta (Facebook), cũng tặng $1 triệu cho quỹ nhậm chức của Trump…

Năm 2022, Kari Lake từng nói với các nhà báo rằng bà sẽ là “cơn ác mộng tồi tệ nhất” của họ nếu được bổ nhiệm làm sếp một cơ quan truyền thông (“I’m going to be your worst fricking nightmare” – nguồn BBC). Bà kêu gọi “giảm ngân sách cho báo chí” (“defund the press”), rằng đám nhà báo nói chung đều là bọn “quái vật” (“monsters”) – dẫn lại từ Vanity Fair.

Với việc Trump bổ nhiệm những người trung thành ngồi ghế CEO của USAGM (thay thế Amanda Bennett) hoặc giám đốc VOA (thay thế Michael Abramowitz), nhiều người lo ngại rằng “Đài Tiếng Nói Hoa Kỳ” giờ đây có thể trở thành “Đài Tiếng Nói Trump.”

Cần nhấn mạnh, VOA là cơ quan được chính phủ tài trợ (government-funded) chứ không phải do chính phủ điều hành (government-run). VOA hiển nhiên phải khác với những cơ quan truyền thông nhà nước ở các nước độc tài hoặc cộng sản như Trung Quốc hoặc Việt Nam. VOA không thể và không bao giờ có thể tương tự báo Nhân Dân, cơ quan truyền thông của đảng Cộng Sản Việt Nam, nơi luôn “hoàn thành xuất sắc” vai trò làm cái loa một chiều cho đảng cai trị.

Nói về Kari Lake, Barrett Marson, một chiến lược gia của đảng Cộng Hòa tại Arizona (tiểu bang nhà của Kari Lake), nhận xét: “Khi bạn là người thua cuộc hai lần và bạn thậm chí còn tệ hơn vào lần thứ hai thì đó là dấu hiệu cho thấy cử tri không muốn bạn.” Bây giờ, với việc Kari Lake được đề cử giám đốc VOA thì “bà ấy không còn là vấn đề của Arizona mà là vấn đề của thế giới” (dẫn lại từ bài viết của Megan Messerly trên POLITICO ngày 12 Tháng Mười Hai, 2024).