Trúc Phương

Theo Nguoi-viet

Nghị trường Mỹ lẫn Trung Quốc đang sôi sùng sục cuộc chiến công nghệ giữa hai nước. Đây không chỉ là chuyện giữa Trung Quốc và Mỹ mà còn ảnh hưởng toàn cầu. Trên bề mặt, dư luận “có cảm giác” Tổng Thống tân cử Donald Trump sẽ “đánh” Trung Quốc trên mọi mặt trận. Thực tế không hẳn vậy và TikTok là ví dụ cụ thể nhất…

TikTok đối mặt điều gì?

Ứng dụng TikTok có thể bị đóng cửa ở Mỹ trừ khi công ty này tìm được cách ngăn luật cấm được ban hành vào Tháng Tư, 2024, với yêu cầu TikTok phải chấm dứt quan hệ với công ty mẹ ByteDance ở Trung Quốc trước ngày 19 Tháng Giêng, 2025 (một ngày trước khi ông Donald Trump tuyên thệ nhậm chức), bằng cách phải bán TikTok cho một chủ sở hữu Mỹ.

TikTok đã liên tục “kêu oan,” lập luận rằng luật này vi phạm Tu Chính Án Thứ Nhất, gây ảnh hưởng cho “170 triệu người Mỹ dùng TikTok để xây dựng nội dung truyền thông cho mọi loại hình thức diễn đạt tự do ngôn luận.”

Ngày 6 Tháng Mười Hai, 2024, ba thẩm phán tại Tòa Phúc Thẩm Liên Bang ở Washington, DC, phán rằng luật vẫn phải được thực hiện, bởi nó “được xây dựng để giải quyết vấn đề kiểm soát (dữ liệu của người Mỹ) từ một đối thủ nước ngoài” và không vi phạm Tu Chính Án Thứ Nhất.

Bộ Trưởng Tư Pháp Merrick Garland đã ca ngợi quyết định trên, gọi đây là “một bước quan trọng trong việc ngăn chặn chính phủ Trung Quốc sử dụng TikTok làm vũ khí để thu thập thông tin nhạy cảm của hàng triệu người Mỹ, ngầm thao túng nội dung được cung cấp cho người Mỹ và phá hoại an ninh quốc gia chúng ta.”

Phản hồi, ba ngày sau, ngày 9 Tháng Mười Hai, TikTok đệ đơn xin tạm chặn lệnh cấm cho đến khi Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ cân nhắc tính hợp hiến của lệnh cấm.

Ngày 13 Tháng Mười Hai, chủ tịch Ủy Ban Chọn Lọc Hạ Viện về Trung Quốc, ông John Moolenaar (Cộng Hòa, Michigan), và Dân Biểu Raja Krishnamoorthi (Dân Chủ, Illinois) đã gửi thư đến các giám đốc điều hành của Apple, Google và TikTok, nhắc rằng việc chưa gỡ ứng dụng TikTok sau ngày 19 Tháng Giêng là phạm luật.

Apple và Google, cùng với các công ty lưu trữ như Oracle và Amazon Web Services, có thể đối mặt khoản tiền phạt lớn nếu họ tiếp tục làm việc với TikTok.

Phần mình, TikTok nói rằng các doanh nghiệp nhỏ và giới sáng tạo truyền thông ở Mỹ sẽ mất $1.3 tỷ thu nhập chỉ trong một tháng nếu TikTok bị dẹp tiệm. Đại diện TikTok cũng nói rằng hoạt động quảng cáo, tiếp thị và “phạm vi tiếp cận trên TikTok” của các doanh nghiệp Mỹ đã đóng góp $24.2 tỷ vào tổng sản phẩm quốc nội Mỹ vào năm 2023, và riêng phần mình TikTok cũng đóng góp $8.5 tỷ vào GDP Mỹ.

Cần nhắc lại, ngày 13 Tháng Ba, 2024, với tỉ lệ 352 phiếu thuận (và 65 chống), Hạ Viện Hoa Kỳ đã thông qua một dự luật với sự ủng hộ rộng rãi của lưỡng đảng. Dự luật yêu cầu công ty mẹ ByteDance phải bán TikTok cho các công ty không phải người Trung Quốc trong vòng sáu tháng. Dân biểu Mike Gallagher, đảng viên Cộng Hòa Wisconsin, một trong những nhà lập pháp dẫn đầu dự luật, đã phát biểu rằng điều đó “buộc TikTok phải chia tay với Đảng Cộng Sản Trung Quốc.”

TikTok cho biết họ luôn nỗ lực bảo vệ dữ liệu người dùng, rằng không có bằng chứng nào cho thấy Bắc Kinh sử dụng TikTok để lấy dữ liệu người dùng Hoa Kỳ hoặc để gây ảnh hưởng đến quan điểm cũng như quyền tự do ngôn luận của người Mỹ. TikTok đã chi hơn $1 tỷ cho một dự án có tên “Project Texas” nhằm quản lý dữ liệu của người dùng Hoa Kỳ một cách tách biệt với các hoạt động còn lại của công ty.

ByteDance được thành lập năm 2012 tại Bắc Kinh. Người sáng lập công ty, Trương Nhất Minh (Zhang Yiming), khi đó là một kỹ sư phần mềm 29 tuổi, trở thành gương mặt doanh nhân nổi tiếng nhất nhì Trung Quốc. Một trong những sản phẩm sớm nhất và phổ biến nhất của ByteDance là công cụ tổng hợp tin tức được hỗ trợ bởi AI Jinri Toutiao, phần lớn được sử dụng ở Trung Quốc.

Năm 2016, công ty ra mắt ứng dụng video ngắn Douyin (Đẩu Âm), nhanh chóng trở thành ứng dụng phổ biến ở Trung Quốc. Năm 2017, công ty ra mắt phiên bản quốc tế của Đẩu Âm, gọi là TikTok, trở thành ứng dụng đầu tiên của Trung Quốc vươn ra toàn cầu.

ByteDance, trị giá khoảng $300 tỷ vào Tháng Mười Một, 2024, là một trong những công ty Internet thành công nhất Trung Quốc. Một thông cáo vào Tháng Năm, 2023, của TikTok cho biết khoảng 60% cổ phần ByteDance “thuộc sở hữu các nhà đầu tư toàn cầu như Carlyle Group, General Atlantic và Susquehanna International Group,” với khoảng 20% thuộc sở hữu “nhân viên ByteDance trên toàn thế giới” và phần còn lại thuộc sở hữu của người sáng lập.

ByteDance từng nhiều lần nói rằng họ chưa bao giờ chia sẻ dữ liệu người dùng Hoa Kỳ với chính quyền Trung Quốc nhưng các nhà lập pháp Hoa Kỳ chỉ ra rằng chẳng có công ty hoặc doanh nghiệp nào của Trung Quốc có thể dám cãi lại những đòi hỏi của Bắc Kinh, đặc biệt lĩnh vực an ninh và tình báo.

Trong phiên điều trần vào Tháng Ba, 2023, trước Ủy Ban Năng Lượng và Thương Mại Hạ viện, giám đốc điều hành TikTok, ông Chu Thự Tư (Shou Zi Chew), nhấn mạnh rằng, TikTok “với tư cách là một công ty Hoa Kỳ được thành lập tại Hoa Kỳ, phải tuân theo luật pháp Hoa Kỳ.”

Mỹ không phải là quốc gia đầu tiên làm khó TikTok. Một số nước đã thực hiện các bước để cấm hoặc hạn chế ứng dụng phổ biến này.

TikTok đã bị cấm ở Ấn Độ vào năm 2020 trước những lo ngại về an ninh, sau khi xảy ra cuộc đụng độ quân sự giữa Ấn Độ và Trung Quốc tại biên giới Hy Mã Lạp Sơn. Lệnh cấm vĩnh viễn được ban hành vào Tháng Giêng, 2021 (Ấn Độ cấm hơn 50 ứng dụng Trung Quốc, trong đó có TikTok và ứng dụng nhắn tin WeChat).

Nepal công bố lệnh cấm TikTok vào cuối năm 2023. Tại Liên Minh Châu Âu (EU), năm 2023, các cơ quan trọng yếu chịu trách nhiệm hoạch định chính sách – Nghị Viện Châu Âu, Ủy Ban Châu Âu và Hội Đồng Châu Âu – đã cấm nhân viên sử dụng/cài đặt ứng dụng TikTok trên điện thoại.

Tháng Hai, 2023, Canada cấm cài đặt TikTok trên tất cả điện thoại do chính phủ cấp. Năm 2023, Anh công bố lệnh cấm cài đặt/sử dụng TikTok trên thiết bị của các bộ trưởng và công chức chính phủ. Quốc hội Anh sau đó cũng đưa ra lệnh cấm TikTok đối với các thiết bị kết nối với mạng của Quốc Hội. Tại Úc, nước này đã cấm TikTok trên tất cả thiết bị thuộc sở hữu của chính phủ liên bang vào năm 2023…

Tại sao Trump “quay xe”?

Việc yêu cầu TikTok bán cho một công ty Mỹ thật ra là “sáng kiến” thời Trump 1.0. Ngày 31 Tháng Bảy, 2020, chính Donald Trump, với tư cách tổng thống, đã loan bố quyết định yêu cầu ByteDance thoái vốn khỏi TikTok. Ngày 14 Tháng Tám, 2020, Trump ban hành một lệnh hành pháp mới, đưa ra thời hạn 90 ngày cho ByteDance để bán TikTok. Lý do Trump đưa ra là TikTok đang trở thành mối đe dọa đối với an ninh quốc gia và ứng dụng này phục vụ cho Đảng Cộng Sản Trung Quốc. Trump sau đó thậm chí không cho phép bán TikTok cho một công ty Mỹ mà cấm hẳn ứng dụng này.

Những thành viên trong nội các tương lai của Trump 2.0 cũng công kích TikTok. Brendan Carr, người được Trump chọn làm chủ tịch Ủy Ban Truyền Thông Liên Bang, đã ủng hộ lệnh cấm hoàn toàn TikTok; và Thượng Nghị Sĩ Marco Rubio, người được Trump đề cử làm ngoại trưởng, gọi lệnh cấm là “chiến thắng cho nước Mỹ.” Người được Trump chọn làm bộ trưởng Nội An, Thống Đốc South Dakota Kristi L. Noem, là thống đốc đầu tiên ban lệnh cấm TikTok trên các thiết bị do nhà nước sở hữu.

Tuy nhiên, hoàn toàn bất ngờ, Trump lại “quay xe” ủng hộ TikTok.

Xuất hiện trên chương trình Squawk Box của CNBC vào Tháng Ba, 2024, Trump lập luận rằng lệnh cấm TikTok sẽ trao quyền lực thông tin quá nhiều cho Facebook, một “kẻ thù của nhân dân” (theo cách nói của Trump). Trong một cuộc phỏng vấn trên CNBC, Trump nói rằng TikTok vẫn là… mối đe dọa an ninh quốc gia nhưng việc cấm ứng dụng này sẽ khiến giới trẻ “phát điên.”

Trong một video trên Truth Social vào Tháng Chín, Trump nói: “Đối với tất cả những ai muốn cứu TikTok ở Mỹ, hãy bỏ phiếu cho Trump. Phe kia đang đóng cửa nó, nhưng giờ tôi là một ngôi sao lớn trên TikTok.” Danh khoản TikTok của Donald Trump có 14.4 triệu người theo dõi. Một số thành viên trong gia đình Trump, trong đó có Ivanka Trump, Donald Trump Jr. và cháu gái Kai Trump, cũng tham gia ứng dụng này.

Việc Trump thay đổi thái độ với TikTok (vào Tháng Ba, 2024) trùng với thời điểm Trump gặp tỷ phú Jeff Yass, nhà tài trợ lớn cho Đảng Cộng Hòa. Jeff Yass sở hữu một cổ phần đáng kể trong ByteDance – theo nguồn The New York Times. Jeff Yass đã thuê Kellyanne Conway, cựu cố vấn cấp cao của Trump, để vận động hành lang nhằm TikTok có thể tiếp tục được hoạt động tại Mỹ.

Theo NBC News, Jeff Yass là người đồng sáng lập công ty giao dịch Susquehanna International Group (có trụ sở tại Philadelphia), nơi sở hữu 15% cổ phần trong ByteDance. Riêng cá nhân Jeff Yass sở hữu 7% trong ByteDance (trị giá khoảng $21 tỷ). Trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ năm 2022, Jeff Yass đã đóng góp $47 triệu để giúp các ứng cử viên và ủy ban của Đảng Cộng Hòa, đưa tên tuổi mình trở thành nhà tài trợ lớn thứ ba cho Cộng Hòa. Jeff Yass chính là người tài trợ $6 triệu vào để ủng hộ nỗ lực tái tranh cử của Thống Đốc Cộng Hòa Texas Greg Abbott.

Hóa ra việc (có khả năng) gỡ lệnh cấm TikTok chỉ là chuyện “ơn nghĩa,” trong trường hợp này là tỷ phú Jeff Yass.

Để “cứu” TikTok, theo Alan Rozenshtein (cựu cố vấn an ninh quốc gia của Bộ Tư Pháp), Trump có ba lựa chọn: 1) Ông có thể thuyết phục Quốc Hội hủy bỏ luật; 2) Ông yêu cầu tân bộ trưởng Tư Pháp không thực thi luật; và 3) Ông có thể tuyên bố rằng ByteDance “đã tuân thủ” và đáp ứng một số yêu cầu của luật.

Nói với The Washington Post, Alan Rozenshtein cho rằng tùy chọn số hai có vẻ dễ nhất và đó có thể là cách Trump sẽ làm, để cứu TikTok, kể cả việc TikTok là sân sau của Đảng Cộng Sản Trung Quốc – như nhiều ông nghị Cộng Hòa từng lên án. Nói cách khác, khả năng sống sót của TikTok là rất cao; trong khi sự thành thực của những tuyên bố ồn ào về chuyện “đánh chết” Trung Quốc nói chung là… rất thấp.