Thùy Dương

Theo RFI

Khối các nước có nền công nghiệp phát triển nhất thế giới hôm 13/06/2024 đã đạt thỏa thuận về mặt nguyên tắc để từ nay đến cuối năm 2024 triển khai việc cho Ukraina vay 46,5 tỉ euro (50 tỉ đô la). Tiền hoàn trả hàng năm khoảng tín dụng nói trên sẽ được lấy từ tiền lãi có được (khoảng 2,5-3 tỉ euro) từ khối tài sản của Nga (hơn 300 tỉ euro) hiện đang bị phong tỏa ở châu Âu. 

Quyết định chính thức được loan báo tại Borgo Egnazia, gần Bari, ở miền nam nước Ý, nhân hội nghị thượng đỉnh G7 diễn ra từ ngày 13 đến 15/06/2024, sau nhiều tháng thương lượng giữa Liên Âu và 7 nước thành viên khối G7.

Chiến tranh Ukraina càng kéo dài thì nguồn tài chính càng trở nên quan trọng sống còn đối với Kiev, không chỉ nhằm trang bị vũ khí mà còn để duy trì bộ máy hành chính, các cơ quan Nhà nước, các dịch vụ công. Riêng khoản hỗ trợ thứ hai này được ước tính mỗi năm lên đến 40 tỉ đô la. Trên thực tế, do chiến tranh, ngân sách của Ukraina đã tăng lên gấp 4 lần.

Trên báo kinh tế Les Echos ngày 07/06, Pascal Lorot, chủ tịch Viện nghiên cứu Choiseul của Pháp, chuyên về các vấn đề kinh tế và quan hệ quốc tế, tổng kết là từ tháng 01/2022 đến tháng 01/2024, các nước phương Tây đã cấp cho Kiev tổng cộng 200 tỉ đô la. Đó là các khoản tài trợ kinh tế, quân sự và cứu trợ nhân đạo. Trong đó, chủ yếu là tiền viện trợ của Liên Âu (85 tỉ đô la) và Mỹ (67,7 tỉ đô la). Còn theo Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế, công cuộc tái thiết Ukraina sẽ cần khoảng 486 tỉ đô la. Rõ ràng là sự tồn tại của chế độ Kiev cũng như chiến thắng quân sự cho Ukraina sẽ không thể đạt được nếu thiếu nguồn tài trợ của phương Tây.

Nỗ lực của châu Âu

Riêng về Liên Hiệp Châu Âu, báo Pháp Le Monde ngày 14/06 nhắc lại trong việc tìm kiếm nguồn tài trợ năm 2025 cho Ukraina, những tháng gần đây, khối 27 nước đã kháng cự trước sức ép từ Hoa Kỳ và Ukraina về việc tịch thu hoàn toàn số tài sản 300 tỉ euro của Nga đang bị phong tỏa tại châu Âu để tài trợ cho nỗ lực kháng chiến tranh Ukraina cũng như công cuộc tái thiết đất nước đã bị chiến tranh tàn phá nặng nề.

Theo tường trình ngày 22/05 của thông tín viên đài RFI Pierre Benazet tại Bruxelles, 210 tỷ euro của Ngân hàng Trung ương Nga đặt trong các ngân hàng, định chế tài chính của các nước thành viên Liên Âu. Số tiền này, tương đương với 2/3 số tài sản bị phong tỏa của Nga trên toàn thế giới kể từ khi Putin điều quân xâm lược Ukraina, được gửi tại các định chế tài chính gọi là quỹ quản lý tín dụng. Và theo AFP ngày 13/06, có đến 190 tỉ euro tài sản của Nga được đặt tại tổ chức quốc tế về tiền gửi Euroclearở Bỉ. Phần còn lại chủ yếu được gửi rải rác ở Mỹ, Nhật, Anh Quốc, Áo và Thụy Sĩ.

Vấn đề chính là Liên Âu lo ngại việc tịch thu toàn bộ tài sản của Nga sẽ bị xem là vi phạm luật pháp quốc tế theo như cảnh báo của Christine Lagarde, chủ tịch Ngân hàng Trung ương Châu Âu, được AFP trích dẫn ngày 13/06, trong khi Liên Âu lại muốn Nga tuân thủ luật pháp quốc tế. Quả thực, theo nguyên tắc về “quyền miễn trừ thi hành án”, một quốc gia không thể tịch thu tài sản của một quốc gia khác. Liên Âu cũng sợ các nước thứ ba mất lòng tin khi cất giữ tiền tại các định chế tài chính của Liên Hiệp.

Đến tháng 05 vừa qua, 27 nước thành viên Liên Hiệp Châu Âu đã đạt thỏa thuận thu giữ khoản lợi nhuận hàng năm có được từ số tài sản bị phong tỏa của Nga, và lần này đến 90% được dùng để tài trợ vũ khí cho Kiev. Việc này theo dự kiến sẽ được triển khai từ tháng 07 tới đây. Tuy nhiên, tài trợ kiểu « nhỏ giọt » như vậy bị xem là quá ít so với nhu cầu hiện tại của Kiev. Vì vậy, cuối cùng bộ trưởng tài chính các nước khối G7 vào cuối tháng 05, dưới sức ép của Mỹ, đã đồng ý với giải pháp thứ ba là dùng số tiền lãi khoảng 3 tỉ euro/năm từ tài sản Nga bị phong tỏa để chi trả hàng năm cho khoản « siêu tín dụng » 50 tỉ đô la viện trợ cho Kiev.

Nguyên tắc thì nghe có vẻ đơn giản, nhưng cơ chế triển khai thì cần được cụ thể hóa và hiện vẫn còn nhiều điều chưa rõ ràng, đặc biệt đối với châu Âu. 

Theo Le Monde ngày 13/06, bước tiếp theo của Liên Âu là phải thông qua được cơ chế phong tỏa lâu dài tài sản của Nga, bởi vì theo quy định hiện hành, cứ sau 6 tháng, Hội Đồng Châu Âu lại phải đạt đồng thuận để gia hạn biện pháp này. Có khả năng thủ tướng dân túy Viktor Orban của Hungary, vốn thân cận với Điện Kremlin và từ đầu chiến tranh Ukraina đến nay luôn từ chối gửi viện quân sự cho Kiev, sẽ phủ quyết cơ chế này, nhất là từ tháng 07/2024 chính quyền Budapest sẽ đảm nhận chức chủ tịch luân phiên Liên Hiệp Châu Âu trong vòng 6 tháng, đến hết năm 2024.

Điểm tiếp theo là đây là một khoản cho vay thể hiện tình đoàn kết, tức là mỗi nước sẽ chịu trách nhiệm 1 phần nhưng cụ thể ra sao thì vẫn chưa rõ. Và phải biết « ai sẽ phát hành nợ » – tức huy động tiền ? Vẫn theo Le Monde, trong khi Hoa Kỳ sẵn sàng ứng trước số tiền đã hứa, thì giống như Canada và Anh Quốc, hai nước đầu tầu của Liên Âu là Pháp và Đức vẫn đang chần chừ. Chính quyền Pháp thì đề nghị Liên Âu đứng ra vay. Riêng về phía Nhật Bản, bị ràng buộc bởi Hiến pháp chủ hòa, chính quyền Tokyo bị cấm tài trợ cho chi tiêu quân sự của các nước thứ ba. Thế nên, khoản cho vay của Nhật Bản sẽ chỉ nhằm hỗ trợ nhu cầu ngân sách của Kiev. 

Nguy cơ nào cho châu Âu ?

Một số người cũng lo lắng về tác động của biện pháp này đối với các khoản đầu tư từ các nước thứ ba, chẳng hạn Trung Quốc, Ả Rập Xê Út … có thể giảm tài sản của họ ở các nước phương Tây để tránh nguy cơ một ngày nào đó, nếu xảy ra xung đột thì sẽ bị phương Tây tịch thu tài sản. Theo bài viết của Pascal Lorot, chủ tịch Viện nghiên cứu Choiseul của Pháp, chuyên về các vấn đề kinh tế và quan hệ quốc tế, trên Diễn đàn báo Les Echos ngày 07/06, nhận định là bằng cách tạo ra một tiền lệ không có bất kỳ cơ sở pháp lý nào, châu Âu sẽ khơi dậy mối lo ngại giữa các quốc gia đặt một phần tài sản ở phương Tây.

Trong bối cảnh đa cực, sự suy giảm niềm tin này chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến sức mạnh và giá trị an toàn của các loại tiền tệ chính của phương Tây, đặc biệt là đồng euro. Chưa nói đến chuyện loại vũ khí « tịch thu tài sản » một ngày nào đó có thể được một số kẻ thù của phương Tây áp dụng để trả đũa các đồng minh của Ukraina.

Trong khi đó, theo trang mạng Contrepoint ngày 03/06, việc tịch thu tiền lãi tài sản ký gửi của Nga tại châu Âu để huy động tín dụng cho Ukraina chắn chắn sẽ không cho phép Liên Âu phát triển việc chế tạo vũ khí đạn dược, thiết bị quân sự để thực sự phát triển nền kinh tế chiến tranh. Đó là bởi vì ngành công nghiệp quốc phòng của Mỹ quá lớn mạnh và giỏi vận động hành lang.

Một câu hỏi khác : Điều gì sẽ xảy ra trong trường hợp Nga và Ukraina đạt được một thỏa thuận hòa bình ? Theo AFP ngày 13/06, các bộ trưởng tài chính khối G7 đã tái khẳng định rằng tài sản của Matxcơva sẽ « sẽ tiếp tục bị phong tỏa cho đến khi nào Nga chi trả những thiệt hại mà họ đã gây ra cho Ukraina ». Điều có có nghĩa là trong thời gian dài sắp tới khối tài sản của Nga vẫn bị đóng băng và vẫn tạo ra lợi nhuận. Và theo chuyên gia Pascal Lorot, đến lúc đàm phán, Nga có thể yêu cầu hoàn trả tài sản. Mà lịch sử châu Âu thì cho thấy những tranh cãi về việc sửa sai và bồi thường sau một cuộc xung đột thường tạo thành cơ sở cho những bất đồng trong tương lai.

Và nếu Matxcơva yêu cầu trả lại tài sản cho Nga để đổi lấy nhượng bộ về lãnh thổ hoặc hòa bình lâu dài, thì các quốc gia châu Âu sẽ phải gánh chịu những hậu quả gì, đặc biệt là Bỉ, nơi phong tỏa đến 90% tài sản của Nga tại châu Âu, khiến khả năng thanh toán của quốc gia này có thể bị đe dọa ?

Một chủ đề đáng lo ngại nữa là mối đe dọa trả đũa của Nga nhắm vào các lợi ích tư nhân của phương Tây, nhất là châu Âu. Theo chủ tịch Viện nghiên cứu Choiseul của Pháp, chuyên về các vấn đề kinh tế và quan hệ quốc tế, số tài sản của Nga bị Mỹ phong tỏa chỉ là 5 tỉ đô la (so với con số 190 tỉ euro tại châu Âu).

Phải chờ thêm một thời gian nữa mới có thông tin chi tiết cụ thể về cơ chế G7 dùng tiền lãi từ tài sản của Nga bị phong tỏa để huy động tín dụng cho Ukraina, thế nhưng nhiều nhà quan sát đang lo ngại về những nguy cơ mà các nước châu Âu sẽ phải gánh chịu khi biện pháp này được triển khai.